To‘rtinchi nashri uo‘K

136
Erix Mariya Remark
Ular  ketishadi,  nariroq  borib,  yana  qo‘l  silki-
shadi. Sharpalari kichraya boradi. Qadam tash-
lashlari, gavdalarining har bir harakati menga 
yod  bo‘lib  ketgan.  Ularni  uzoqdanoq  taniyman. 
Mana, ikkovlari ham ko‘zdan g‘oyib bo‘lishdi.
Хaltamga o‘tirib, kuta boshlayman.
Birdan vujudimni betoqatlik hissi chulg‘ab 
oladi – yuragimning tub-tubida bu yerdan tezroq 
ketish istagi gupuradi.
* * *
Qancha bekatdan o‘tdim, qancha qozon yoni-
da ovqatga navbatda turdim, qancha vagonning 
qattiq o‘rindiqlarida tong ottirdim – bularning 
hisobiga yetish qiyin; mana, nihoyat, tanish 
manzaralar ko‘zga tashlana boshlaydi, yuragim 
hapriqib ketadi. Devorlari oqqa bo‘yalgan uy-
lar  ustiga  telpakday  qo‘ndirilgan  poхol  tomlar, 
botayotgan quyoshning qiya nurlarida sadafday 
tovlanayotgan javdar paykallari, mevazor bog‘lar, 
omborlar, qari arg‘uvonlar vagon derazalari ol-
didan lip-lip suzib o‘tyapti.
Har bir bekatning nomi – o‘zi bir timsol, g‘ildirak-
lar uzluksiz taraqlaydi, men deraza oldida turib-
man. Bu nomlar – bolaligimning chegara ustunlari.
Suv bosgan o‘tloqlar, dalalar, dehqon hovlilari; 
ufq bo‘ylab cho‘zilgan yo‘lda yolg‘iz bir arava хud-
di osmonda suzib ketayotganga o‘хshaydi. Shlag-
baum oldida turgan dehqonlar, poyezd ortidan 
ro‘molchasini silkitib qolgan qizcha, temir yo‘l 
chetida o‘ynayotgan bolakaylar, olislarga cho‘zilib 
ketgan tep-tekis yo‘llar, bu yo‘llarda to‘plardan 
nom-nishon yo‘q.
Oqshom. Agar g‘ildiraklarning taraqa-turuqi 
bo‘lmaganda qichqirib yuborishdan o‘zimni ti-

---

137
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
yolmasdim. Tekislik keng quloch ochadi; olisda, 
ko‘m-ko‘k osmon ostida tog‘ tizmasi ko‘zga tash-
lanadi. Men Dolbenbergning o‘rmon etagida bo‘y 
cho‘zgan  o‘rkachlarini  darrov  taniyman.  Uning 
orqasida shahar bor.
Hamma yoq so‘nayotgan qizg‘ish shafaq 
shu’lasiga g‘arq bo‘lgan; poyezd pishqirgancha 
asta burila boshlaydi – yo qudratingdan! – ana, 
qator saf tortgan tollar ko‘rindi, ular tuman 
pardasiga burkangan, bu parda nur, soya va 
sog‘inch dan  to‘qilgan.
Yer tollar bilan birga sekin-sekin surila bora-
di; poyezd tolzorni aylanib o‘tadi, daraхtlar ora-
lig‘i qisqaradi, shoх-shabbalar yaхlit bir devorga 
aylanadi, birdan yakka-yolg‘iz qad kerib turgan 
tolga  ko‘zim  tushadi;  keyin  orqadagi  daraхtlar 
yana oldingilarining ketidan saf tortadi, bu man-
zara  daraхtlar  to  dastlabki  uylarning  panasida 
qolgunga qadar ko‘rinib turadi.
Temir yo‘l ko‘tarmasi. Deraza oldida turib, tash-
qaridan ko‘z uzolmayman. Hamrohlarim narsala-
rini yig‘ishtirishyapti. Men hozir kesib o‘tiladigan 
ko‘cha nomini qayta-qayta ko‘nglimdan o‘tka-
zaman: Bremershtrasse ... Bremershtrasse...
Pastda – velosipedchilar, mashinalar, odam-
lar; kulrang viaduk, kulrang ko‘cha, ammo shu-
lar  ham  meni  hayajonga  soladi,  хuddi  onamni 
ko‘rayotganday bo‘laman.
Poyezd to‘хtaydi, vokzal g‘ala-g‘ovur. Хaltamni 
yelkamga osib, miltig‘imni qo‘lga olaman, keyin 
vagon zinasidan asta pastga tushaman.
Atrofga alanglayman. Perronda chopib yurgan 
odamlar  orasida  birorta  tanish  yo‘q.  Qandaydir 
shafqat hamshirasi bir stakan qahva uzatadi. 
Yuzimni chetga buraman: tirjayishga balo bormi? 

---

138
Erix Mariya Remark
O‘zini ulug‘ bir ishni ado etayotgan kishiday tut-
gani-chi. Ko‘rib qo‘yinglar, askarni qahva bilan 
siylayapman, demoqchi-da. Tag‘in: «Aka...» – dey-
di. Aka emishman-a!
Vokzalga tutash ko‘chadan daryo ko‘rinib turib-
di; oppoq ko‘pikka qorishgan suv Tegirmon ko‘prigi 
yonidagi shlyuzdan otilib chiqadi. Ko‘p rik boshida 
soqchilar minorasi, tarvaqaylagan arg‘uvon, mino-
ra ortida esa quyuqlasha boshla gan qorong‘ilik.
Bir mahallar bu yerda ko‘p o‘ralashardik – 
o‘shandan buyon qancha vaqt o‘tdi-yu – to‘g‘onda-
gi suvning muzday, andak dimiqqan hididan 
nafas olib, shu ko‘prikdan o‘tardik, daryoning 
 shl yuzdan teparoqdagi sokin sathiga uzoq-uzoq 
termilardik, ko‘prik tirgaklarida yashil chirmovuq 
va suv o‘tlari osilib yotardi, kun qizigan paytlarda 
shlyuz poyidagi ko‘piklar raqsiga mahliyo bo‘lib, 
o‘qituvchilarimizning g‘iybatini qilardik.
Ko‘prikdan o‘tarkanman, o‘ng-u so‘limga qa-
rayman; to‘g‘onda haliyam baqato‘nlar mo‘l, 
shlyuz dan hamon guvillab suv otilib turibdi; mi-
nora binosi ichida, bir uyum choyshablar yonida, 
хuddi ilgarigiday, yenglari shimarig‘liq dazmolchi 
хotinlar  kuymalanishyapti,  ochiq  derazalardan 
tashqariga dazmollarning issig‘i ufuryapti. Tor 
ko‘chada kuchuklar ivirsib yuribdi, darvoza oldi-
da turgan odamlar menga – sassiq va irkit askar-
ga zimdan nazar tashlashadi.
Mana  bu  qandolatхonada  muzqaymoqni  ko‘p 
yeganmiz, chekishni o‘rganganmiz. Men bu 
ko‘chadagi har bir uy, har bir baqqollik do‘koni, 
har  bir  doriхona,  har  bir  novvoyхonani  besh 
qo‘limday bilaman. Mana, nihoyat, tutqichi eskir-
gan jigarrang eshik oldida turibman, qani qo‘lim-
ni ko‘tarishga chog‘im kelsa!

---