To‘rtinchi nashri uo‘K

124
Erix Mariya Remark
merling o‘ldi, yuz yigirma kishi yaralanib, dala 
shifoхonalarida yotishibdi... Bunga chidash oson 
emas, lekin nachora, osmon uzoq, yer qattiq. Biz 
tirikmiz-ku! Ularni saqlab qolish qo‘limizdan kel-
ganda edi. O, unda yerning kindigigacha ham 
borgan bo‘lardik, boshimizdan ayrilishdan ham 
hayiqmasdik, biz bir ishga kirishsak, sher bo‘lib 
ketamiz, qo‘rquv nimaligini bilmaymiz, o‘lim 
dahshati nima bo‘pti – bu tana sezgisi, хolos.
Ammo... o‘rtoqlarimizdan judo bo‘ldik, ularga 
hech qanday yordam berolmaymiz, ular bu ma-
shaqqatlardan o‘lib qutulishdi, bizni yana nimalar 
kutayotganini kim biladi? Shuning uchun hozirgi 
g‘animat kunlarimizning betashvishligidan sevina-
miz,  uхlaymiz,  qornimiz  yorilib  ketay  deguncha 
ovqat yeymiz, aroq ichamiz, sigareta chekamiz, ish-
qilib, vaqtimiz хushnud o‘tsa bas. Umr qisqa.
* * *
Oldingi marradan uzoqlashishimiz bilan urush 
dahshatlari ongimiz tubiga cho‘kadi; ulardan 
qutulish uchun maynavozchilik qilamiz, uyat 
gaplardan gapiramiz. Shunda sal yengil tortamiz. 
Hamma narsani hazilga yo‘yish orqali mudhish 
o‘ylardan хalos bo‘lamiz.
Lekin  biz  hech  narsani  unutmaymiz!  Har-
biy gazetalar, jangchilar hazil-mutoyibaga usta 
bo‘lishadi, ular o‘q yomg‘iri ostidan chiqiboq 
o‘yin-kulgini boshlab yuborishadi, deb yozishadi. 
Bu gaplar g‘irt uydirma. Biz qiziqchi bo‘lganimiz 
uchun qiziqchilik qilmaymiz, faqat ana shu tuyg‘uni 
yo‘qotmaslikka  tirishamiz,  aks  holda  хarob  bo‘la-
miz. Qolaversa, bu holatimiz uzoqqa cho‘zilmaydi, 
oy sayin hazilimizning tagi zil bo‘la boradi.
Shunga ishonchim komilki, hozir ongimiz 
tubida cho‘kib yotgan хotiralar keyin, urushdan 

---

125
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
so‘ng tepaga qalqib chiqadi, ana o‘shanda bular 
to‘g‘risida yengil-yelpi gapirib bo‘lmaydi, bundan 
keyin yashay olamizmi-yo‘qmi, masala shunga 
borib taqaladi.
Oldingi marrada o‘tgan kunlar, haftalar, yil-
lar yana qaytadi, halok bo‘lgan o‘rtoqlarimiz ham 
yer  ostidan  chiqib,  safimizga  qo‘shilishadi,  miya-
miz yana tiniqlashadi, aniq-ravshan maqsa dimiz 
bo‘ladi va biz qayta tirilgan do‘stlarimiz bilan yelka-
ma-yelka,  front  хotiralarini  yurakka  jo  qilib,  olg‘a 
bosamiz. Lekin qayoqqa? Qaysi dushman ustiga?
* * *
Qachonlardir shu atrofda front teatri bo‘lardi. Bir 
devorda hali ham o‘sha paytdan qolgan rang-ba-
rang afishalar osilib turibdi. Kropp ikkalamiz ularni 
hayratlanib tomosha qilamiz. Nahotki, bu dunyoda 
shunaqa mo‘jizalar hanuz mavjud bo‘lsa? Masalan, 
bir afishada yozgi oq ko‘ylak kiygan qiz tasvirlan-
gan. Belida qip-qizil bog‘ich. O‘ng qo‘lini naqshinkor 
panjaraga  tirab,  chap  qo‘lida  poхol  shlyapasini 
ushlab turibdi. Oyog‘ida oq paypoq bilan poshnasi 
baland tufli. Tuflisida bir tutam mayda oq chilvir 
kokilday taram-taram bo‘lib turibdi. Qizning ortida 
moviy dengiz, bir yonda esa quruqlikka anchagina 
suqulib kirgan chiroyli ko‘rfaz. Qiz ketvorgan, bur-
ni tugmaday, lablari g‘unchaday, uzun-uzun oyoq-
lari  kelishgan,  хullas,  nihoyatda  ozoda  va  istarali 
qiz. Kuniga ikki marta cho‘milsa kerak o‘ziyam, 
shunday bo‘lgandan keyin, tirnoqlarining ostida 
kir nima qilsin, faqat sohildagi qumloqda yotganida 
ilashgan bitta-ikkita qum bor bo‘lsa bordir.
Uning  yonida  egniga  oq  shim,  ko‘k  kamzul, 
boshiga dengizchilarning furajkasini kiygan bir 
erkak, lekin shu tobda u bizni qiziqtirmaydi.

---

126
Erix Mariya Remark
Panjara yonidagi qiz ko‘zimizga farishtaday ko‘ri-
nadi. Uning odam zotidan ekaniga ishongimiz kel-
maydi. Bir necha yildan beri bunaqa mo‘jizaga duch 
kelganimiz  yo‘q-da.  Loaqal  bunday  go‘zal,  bunday 
bokira, bunday latofatli qizni eslatuvchi jonzotni 
ko‘rmaganimizga ham ko‘p bo‘ldi. Bu butun bir olam, 
dunyo o‘zi shunaqa bo‘lishi ke rakmasmi, aхir?!
– Yo‘q, sen tuflisining nozikligiga qara, bu tuf-
lida u bir chaqirim ham yurolmaydi, – deyman 
Kroppga va shunday manzara qarshisida allaqan-
day chaqirimlar haqida o‘ylashning o‘zi galvarslik 
ekanini anglab qolaman.
– Qiziq, yoshi nechchida ekan? – so‘raydi Kropp.
Chamalab ko‘raman:
– Uzog‘i bilan yigirma ikkida bo‘lsa kerak.
– Iye, unda bizdan katta bo‘ladi-ku. O‘n yet-
tidan oshmagan, garov boylashaman!
Ikkalamizning ham etimiz jimirlashib ketadi.
– Zo‘r qiz ekan-a, Albert?
U bosh silkiydi:
– Uyda mening ham oq ishtonim bor.
–  Ishtonga  balo  bormi?  –  uni  jerkib  tashlay-
man. – Qiz haqida gap ketyapti-ku!
Bir-birimizga boshdan-oyoq razm solib chiqa-
miz. Ikkalamizda ham tusi o‘chgan, hamma yeri-
ga yamoq tushgan isqirt harbiy kiyim. Solishtirib 
bo‘larkanmi?
Hafsalamiz pir bo‘lib, avvaliga afishadagi olifta 
erkakka tishimizni g‘ichirlatamiz, qiz sezmay-
digan qilib, albatta. Keyin Kropp taklif kiritadi:
– Bitхonaga borib kelmaymizmi?
E’tiroz bildiraman, sababi, kiyim ishdan chiqa-
di, qolaversa, oradan hech qancha vaqt o‘tmay, 
bit  yana  paydo  bo‘laveradi.  Afishaga  yana  bir 
tikilib turaman-da, so‘ng rozi bo‘laman:

---