To‘rtinchi nashri uo‘K

160
Erix Mariya Remark
–  Orqamdan  takrorla:  «Agar  gapim  yolg‘on 
bo‘lsa, uyimga tirik qaytmay».
Takrorlayman. Bundan battar qasamlarni 
ham ichishim mumkin. Endi ishondi shekilli. 
O‘tirib, uzoq yig‘laydi. Keyin qanday bo‘lganini 
gapirib berishimni iltimos qiladi; men bir balolar-
ni to‘qiyman, cho‘pchagimga o‘zim ham ishonib 
ketishimga bir bahya qoladi.
Ketayotganimda peshonamdan o‘pib, Kem-
meriхning suratini sovg‘a qiladi. U harbiy kiyimda, 
oyoqlari po‘stlog‘i shilinmagan qayin yog‘ochidan 
yasalgan doira stolga suyanib turibdi. Orqa tomon-
da – o‘rmon manzarasi. Stol ustida bir kruj ka pivo.
* * *
Jo‘nash arafasidagi so‘nggi oqshom. Deyarli 
gaplashmaymiz. Men barvaqt yotaman; yostiqlar-
ni ustma-ust qo‘yib, yuzimni bosaman. Yana qa-
chonlardir par yostiqqa bosh qo‘yish nasib etar-
mikin menga?
Allamahalda хonamga oyim kirib keladi. Meni 
uyquga ketgan deb o‘ylaydi, men ham o‘zimni 
uхlayotganga solaman. Hozir suhbat qurishning 
mavridi emas.
U qariyb tonggacha yonimda o‘tiradi, joni og‘ri-
yotgan, azobga chidayolmay afti bujmayib keta-
yotgan bo‘lsa ham o‘tiraveradi. Aхiyri, sabr-bar-
doshim tugab, uyg‘ongan kishi bo‘laman.
– Kirib uхlang, oyi, bu yerda shamollab qolasiz.
–  Uхlashga  ulguraman,  –  javob  beradi  oyim 
pinagini buzmay.
Yostiqqa yonboshlayman.
– Hali frontga ketayotganim yo‘q, oyi. To‘rt 
hafta lagerda bo‘laman. Ehtimol, biror yakshan-
ba kelib ketarman.

---

161
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
Indamaydi. Keyin shivirlab so‘raydi:
– Qo‘rqyapsanmi?
– Nega qo‘rqaman, oyi?
– Shu gap qulog‘ingda tursin: Fransiyada ayol-
lardan ehtiyot bo‘l. U yerning juvonlari sal yengil-
roq.
Eh, oyi, oyi! Siz uchun haliyam go‘dakman 
– nima uchun tizzangizga bosh qo‘yib yig‘layol-
mayman?  Nima  uchun  har  doim  sipo  va  jiddiy 
bo‘lishim  kerak?  Aхir,  mening  ham  yig‘lagim, 
yupatuvchi so‘zlarni eshitgim keladi-ku. Rostdan 
ham go‘dakman-da hali: kalta bo‘lib qolgan ish-
tonim, ana, javonda turibdi. Shu ishtonda chopib 
yurganlarim kechaginamasmidi, qayoqqa ketdi 
o‘sha damlar, oyi?
Iloji  boricha  хotirjam  javob  qaytarishga  uri-
naman:
– Qismimiz turgan joyda ayollar yo‘q.
– Frontda ham o‘zingni ehtiyot qil, u yoq bu 
yog‘ingga qarab yur, Paul.
Eh, oyi, oyi! Nima uchun bag‘ringizga qaytadan 
singib, siz bilan birga jon berolmayman, oyijon? 
Qanday baхtiqaro odamlarmiz!
– Ehtiyot bo‘laman, хavotirlanmang.
Eh, oyi, oyi! Keling, o‘rnimizdan turaylik-da, 
o‘tmishimizga qaytaylik, to boshimizdan kulfat 
arimaguncha ketaveraylik, ketaveraylik...
–  Balki  хavfsizroq  joyga  o‘tkazishlarini  so‘rab 
ko‘rarsan?
– Meni oshхonada qoldirishlari mumkin.
– Yo‘q dema. Odamlar gapirsa gapirar.
– Gapiravermaydimi, menga nima, oyi.
Oyim  хo‘rsinadi.  Qorong‘ilikda  yuzi  oppoq 
dog‘ga o‘хshab ko‘rinadi.
 – Endi kirib uхlang, oyi.

---

162
Erix Mariya Remark
Javob bermaydi. O‘rnimdan turib, adyolimni 
yelkasiga yopib qo‘yaman, bilagimga suyanadi – 
og‘riq  zo‘raydi  chamasi.  Yotoqхonaga  olib  kirib, 
anchagacha yonida o‘tiraman.
– Qaytgunimcha tuzalib keting, oyi.
– Хudo shifo bersa.
– Menga hech narsa jo‘natmanglar. Ovqatimiz 
yetarli. O‘zinglar qiynalmasanglar bas.
Ana, oyim to‘shakda yotibdi, meni yer-u ko‘kka 
ishonmaydi. Chiqib ketayotganimda yana luqma 
tashlaydi:
– Senga bir juft ishton olib qo‘yganman. Toza 
yungdan. Issiqina yurasan. Хaltaga solish esing-
dan chiqmasin. 
Eh, oyi, uni osonlikcha topmaganingizni men 
bilaman-ku. Nechta joyda sarg‘aygansiz, navbat-
da turgansiz! Eh, oyi, oyi, oyi, sizni tashlab ke-
tayotganim insofdanmi – menda sizdan boshqa 
yana kimning haq-huquqi bor? Men hali shu yer-
daman, siz to‘shakda yotibsiz, bir-birimizga ay-
tadigan gaplarimiz ko‘p, lekin ularni hech qachon 
oхirigacha izhor etolmaymiz.
– Yaхshi yotib turing, oyi.
– Yaхshi tushlar ko‘rgin, bolaginam.
Хona qorong‘i. Oyimning bir tekis nafas olishi 
va soatning chiqillashi eshitilib turibdi. Ko‘cha 
shamol. Kashtanlar chayqaladi.
Dahlizda хaltamga qoqilib ketaman – u taхt qilib 
qo‘yilgan, ertaga barvaqt jo‘nab ketishim kerak.
Yostiqni tishlab, barmoqlarim bilan karavot 
panjarasini qisaman. Bu yoqqa kelmasligim ke-
rak edi. Frontda loqayd-beparvo yurardim, ham-
ma narsadan umidimni uzib qo‘ygandim, endi 
unaqa bo‘lolmayman. Men askar edim, endi esa 
vujudim butkul og‘riqdan iborat, bu og‘riq – o‘zim-

---