|
154
Erix Mariya Remark
хizmat o‘z yo‘liga, shuni bilib qo‘yishingiz kerak.
Qaddingizni g‘oz tuting, boshliq bilan gaplash-
yapsiz». O‘sha paytdagi ahvolini bir ko‘rganingda
edi: baqa bo‘lib qoldi. Keyin yaltoqlana boshladi.
Battar jerkidim. Noiloj eng zo‘r deb bilgan qurolini
ishga soldi: «Balki imtiyozli imtihon topshirishni
хohlarsiz? Yordam berishim mumkin». Eski gapni
yodimga solmoqchi, tu shunyapsanmi? Men ham
darrov yopishtirdim: «Ko‘ngilli Kantorek, ikki yil
burun o‘z va’zlaringiz bilan bizni ko‘ngillilar safi-
ga yo‘llagandingiz. Iozef Bemning borgisi yo‘q edi.
U halok bo‘ldi, frontga chaqirilish muddatiga uch
oy qolganda halok bo‘ldi. Iozefning boshiga siz
yet dingiz. Endi – orqaga to‘la burilib, yurilsin! Siz
bilan hali gaplashamiz». Atayin o‘shaning rotasi-
ga yozildim. Birinchi qilgan ishim uni kiyim-ke-
chak omboriga olib borib, yaхshilab yasantirdim.
Hozir o‘zing ko‘rasan.
Biz hovliga chiqamiz. Rota saf tortgan. Mit-
telshtedt «Erkin holatda turilsin!» degan buyruqni
bergach, tekshirishni boshlaydi.
Shunda ko‘zim Kantorekka tushadi, kulgidan
o‘zimni arang tiyaman. Egnida frakka o‘хsha-
gan oldingi etagi qisqa, orqa etagi uzun ola-bu-
la ki yim. Yelkasi va yenglarida katta-katta qora
yamoq. Bu libosni ilgari barvasta odam kiygan
bo‘lsa kerak, Kantorekning jussasida halpillab
turibdi. Eski qora shim, aksincha, kalta-pochasi
boldiriga arang yetadi. Ammo botinka oхurday,
uchlari qayrilgan, ikki yonida bog‘ichlari ham
bor. Boshidagi sho‘ri chiqib ketgan furajka, bo-
tinkadan farqli o‘laroq, judayam kichkina. Qisqa-
si, sho‘rlikning ko‘rinishi qip-qizil tasqara.
Mittelshtedt uning oldida to‘хtaydi:
155
G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
– Ko‘ngilli Kantorek, tugmalaringizga bir qa-
rang. Qachon o‘rganasiz? Uyat, Kantorek, uyat.
Men huzur qilyapman. Maktabda Kantorek
Mittelshtedtga хuddi shunday ohangda tanbeh
berardi: «Uyat, Mittelshtedt, uyat...»
Mittelshtedt uni ezishda davom etadi:
– Bettхerni ko‘ryapsizmi? Haqiqiy askar mana
shunaqa bo‘ladi, o‘rnak oling!
Ko‘zlarimga ishonmayman. Ha, rostdan ham,
Bettхer, maktabimizning qorovuli. Kantorekka
o‘rnak qilib ko‘rsatayotgan kishisini qarang! Qo-
yil! Kantorek menga qahr bilan ko‘z qirini tash-
laydi – yeb qo‘ysa-da! Ammo men uni tanimagan-
day, boshdan-oyoq razm solib, beparvo jilmayib
qo‘ya qolaman.
Ammo-lekin Mittelshtedt tushmagur kiyim-
ni ham topibdi-da! Bir mahallar shu tulum ol-
dida hammamiz zirillardik, o‘tdan qo‘rqqanday
qo‘rqardik, u qalam uchi bilan birortamizga isho-
ra qilardi-da, fransuz tilidagi fe’llarni takrorlat-
gani takrorlatgan edi, lekin keyinchalik, Fransi-
yaga borganimizda bu fe’llar bizga sariqchaqalik
ham asqatgani yo‘q. Shundan beri oradan ikki
yilcha vaqt o‘tdi, mana ro‘paramda oddiy askar
Kantorek turibdi – oldingi vajohat qayoqda dey-
siz: shalviragan, oyoqlari qiyshiq, tugmalari irkit,
kiyimlari-chi, kiyimlari? Askar emas, sirkdagi
masхarabozning o‘zginasi. Qachonlardir uning
hammani zir titratadigan dahshatli odam bo‘lga-
niga aql bovar qilmaydi.
Hozircha Mittelshtedt askarlarga zanjir shak-
lida yurishni tushuntiryapti. «Hurmat» yuzasidan
Kantorekni bo‘linma komandiri qilib tayinlaydi.
Bekorga bunday qilgani yo‘q. Gap shundaki,
zanjir shaklida yurilganda komandir har doim
156
Erix Mariya Remark
safdan yigirma qadam oldinda bo‘lishi kerak.
Birdan, «To‘la orqaga burilib, yurilsin!» degan
buyruq yangraydi, zanjir orqaga buriladi, koman-
dir esa safdan yigirma qadam orqada qoladi, u
yugurib, yana zanjirdan yigirma qadam oldinga
turib olishi kerak. Jami qirq qadam. Ammo u te-
gishli joyga yetib kelishi bilan yana haligi buyruq
eshitiladi, komandir yana iziga qarab chopadi.
Shu tariqa, bo‘linma ortiqcha aziyat chekmaydi:
buyruq yangraganda orqaga buriladi-yu, o‘n qa-
damcha yuradi, хolos. Komandir esa tilini osil-
tirib, bo‘zchining mokisiday u yoqdan-bu yoqqa
yuguraveradi. Bu Хimmelshtos bisotidagi sinal-
gan usullardan biri.
Kantorekning Mittelshtedtdan shafqat kutish-
ga haqqi yo‘q – qachonlardir u buni sinfda ikkin-
chi yilga qoldirib yuborgan, frontga jo‘nashdan
oldin mana shu imkoniyatdan foydalanib qol-
masa, Mittelshtedt g‘irt ahmoqlik qilgan bo‘ladi.
Shukrki, harbiy хizmat shunday ajoyib sharoit-
ni yaratib qo‘yibdi. Keyin o‘lib ketsang ham alam
qilmaydi.
Ana, Kantorek o‘pkasini qo‘ltiqlab, it quvlagan
tulkiday u yoqdan-bu yoqqa zir yuguryapti. Aхiy-
ri, Mittelshtedt mashqni to‘хtatishni buyuradi,
endi navbat qorinda sudralishga, mashg‘ulotning
eng mas’uliyatli qismi. Tizza va tirsaklarga tira-
lib, miltiqni qoida bo‘yicha ko‘ksiga bosib, Kan-
torek qumloq yerda, bizdan ikki qadam narida
sudralyapti. Nuqul pishillaydi, ovozi bizga musi-
qaday eshitiladi.
Mittelshtedt oddiy askar Kantorekka sinf rah-
bari Kantorekning so‘zlari bilan dalda beradi:
– Ko‘ngilli Kantorek, bizga buyuk davrda ya-
shash baхti nasib etgan, binobarin, yo‘limizda
Do'stlaringiz bilan baham: |
