Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini

4.2. Tijorat banklarining likvidliligiga ta’sir etuvchi omillar 
Banklarda likvidlikni boshqarishga ichki va tashqi omillar ta’sir qiladi.
Ichki omillarga quyidagilar kiradi:

bank aktivlarining sifati (bank kredit portfeli tarkibida riskli aktivlar va 
ularga hisoblangan to’lovlarni o’z vaqtida qaytarilishi); 

jalb qilingan mablag’larning sifati (uzoq muddatli moliyaviy resurslar 
ulushining yuqoriligi); 

jalb qilingan mablag’lar va riskli aktivlar o’rtasida o’zaro muvozanatning 
ta’minlanishi; 

bank boshqaruvini tashkil etilganligi va uning moliya bozordagi imidji. 
Banklarning likvidligini samarali boshqarishga uning kapitallashuv 
darajasining yuqori darajada ta’minlangnligi muhim hisoblanadi. Bank kapitali 
tarkibida ustav kapitali va qo’shilgan kapital miqdori va sifatining yuqoriligi bank 
likvidligi ta’minlashda muhim moliyaviy manba sifatida xizmat qiladi. Bank 
kapitalining darajasi qanchalik yuqori bo’lsa uning likvidligini ta’minlanganligi 
shu darajada yuqori bo’ladi. 
Bundan tashqari bank aktivlari (kredit portfeli)ning yuqori sifatga ega 
bo’lishi uning likvidligiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Markaziy bankning 2015 yil 14 
iyulda O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2696-son bilan 
ro’yxatga olingan ―Tijorat banklarida aktivlar sifatini tasniflash va aktivlar 
bo’yicha ehtimoliy yo’qotishlarni qoplash uchun zaxiralar shakllantirish hamda 
ulardan foydalanish tartibi to’g’risidagi‖ Nizomiga muvofiq aktivlar beshta mezon 
asosida tasniflanadi. Xususan: 

---

43 

standart aktivlar; 

substandart aktivlar; 

qoniqarsiz aktivlar; 

shubhali aktivlar; 

va umidsiz aktivlarga tasniflanadi. 
Banklarning likvidligini boshqarishga ta’sir etuvchi tashqi omillar: 

mamlakatdagi iqtisodiy va siyosiy holat; 

banklararo va qimmatli qog’ozlar bozorining rivojlanganlik darajasi; 

Markaziy bankning pul-kredit siyosati ( asosan qayta moliyalash va 
majburiy zaxira stavkasi bevosita ta’sir qiladi); 

Markaziy bank tomonidan samarali nadzor faoliyatini tashkil etilganligi. 
Mamlakatdagi iqtisodiy va siyosiy holatning barqarorligi mahalliy va xorijiy 
jismoniy va yuridik shaxslar, investorlar boshqa iqtisodiy hamkorlarning banklarga 
bo’lgan ishonchini mustahkamlashga bu esa o’z navbatida likvidlik holatiga ijobiy 
ta’sir ko’rsatadi. Busiz banklar kuchli depozit bazasini shakllantirish va yuqori 
rentabellik ko’rsatkichlariga erishish imkoniyatiga ega bo’lmaydi.
Mamlakatda barqaror banklararo va qimmatli qog’ozlar bozorining faoliyat 
yuritishi banklarning likvid mablag’larga bo’lgan talabini zudlik bilan qondirish 
imkoniyatini beradi.
Banklarning likvidligini boshqarish ularning balansidagi qoldiqlari bilan 
chambarchas bog’liqdir. Bank likvidligi ta’minlangan bo’lishi uchun bank vakillik 
hisobvarag’ida naqdsiz pullarga, kassada tegishli miqdorda naqd pullar ega bo’lishi 
zarur. 
O’zbekiston Respublikasi tijorat banklarining likvidliligini ta’minlashga 
salbiy ta’sir ko’rsatayotgan omillar quyidagilardan iborat:
1. Tijorat banklarida transformatsiya riskining chuqurlashib ketganligi. 
Ma’lumki, transformatsiya riski tijorat banki aktivlarining muddatini jalb 
qilingan resurslar muddatidan katta bo’lishi natijasida yuzaga keladi. Ushbu riskni 

---

44 
qisqa muddat ichida bartaraf qilinmasligi bankda balanslashmagan likvidlilik 
muammosining chuqurlashishiga olib keladi. 
Qayd etish joizki, respublikamiz yirik tijorat banklarining barchasida 
transformatsiya riski mavjud. 
Biz quyida respublikamiz tjorat banklaridagi transformatsiya riski 
muamomosini AT ―Sanoatqurilishbank‖ misolida transformatsiya riski darajasiga 
baho beramiz (1-jadval).