Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini

5.1-jadval 
O’zbekiston Respublikasi tijorat banklarining regulyativ kapitali, 
depozitlari va kreditlari hajmi, trln. so’mda. 
Ko’rsatkich 
nomi 
Yillar 
2017 yilda 
2012 yilga 
nisbatan 
o’zgarishi, 
marta 
2012 
2013 
2014 
2015 
2016 
2017 
Regulyativ 
kapital 
6,2 
6,5 
6,9 
7,8 
9,4 
- 
-
Depozitlar 
22,9 
26,1 
28,5 
35,6 
44,6 
58,7 
2,6 
Kreditlar 
20,4 
26,5 
34,8 
42,7 
53,4 
108,5 
5,3
Tijorat banklarining kreditlarini boshqarishda asosiy e’tibor kredit 
portfelining risk darajasini pasaytirishga va risk darajasining oshib ketishining 
oldini olishga qaratiladi. 

---

64 
Tijorat banklari kredit portfelining risk darajasini oshib ketishining oldini 
olishning sinalgan, ishonchli yo’li bo’lib, kredit portfelining diversifikatsiya 
darajasini ta’minlash hisoblanadi. 
Xalqaro bank amaliyotida tijorat banklarining kredit portfelini kreditlarning 
tarmoq xususiyatiga ko’ra diversifikatsiya qilish keng qo’llaniladi. Bunda me’yoriy 
mezon sifatida 25% olingan. Ya’ni, tijorat banki tomonidan berilgan jami 
kreditlarning 25 foizdan ortiq qismi bitta tarmoqda to’planib qolmasligi kerak. 
Shuningdek, tijorat banklarining kreditlarini boshqarishda tasniflangan 
kreditlar tarkibini yaxshilash usulidan ham foydalaniladi. Bunda asosiy e’tibor 
tasniflangan kreditlar tarkibida shubhali va umidsiz kreditlar salmog’ini pasaytirish 
hisobidan yaxshi va standart kreditlar salmog’ini oshirishga qaratiladi. 
Respublikamizda to’lovlarning maqsadli ketma-ketligi qo’llanilayotgan 
hozirgi sharoitda davlat soliq xizmatiga solishtirish dalolatnomasisiz inkasso 
qo’yish va soliq to’lovlarini avans tariqasida undirish huquqining berilganligining 
tijorat banklari tomonidan berilgan kreditlarni o’z vaqtida undirishga to’sqinlik 
qilayotganligi bu boradagi dolzarb muammolardan biri hisoblanadi.
Shuningdek, tijorat banklari tomonidan iqtisodiyotning real sektoriga 
berilgan xorijiy valyutalardagi kreditlarning qaytmasligi muammosi ham mavjud. 
O’zbekiston Respublikasining Prezidenti Sh.M.Mirziyaev ta’kidlaganidek, 
―xalqaro moliya institutlarining kreditlari, ayniqsa, loyihalar buyurtmachilari 
bo’lmish Respublika yo’l jamg’armasi va ―O’zkommunxizmat‖ agentligi 
tomonidan samarasiz ishlatilmoqda. Chunki ularning faoliyatida tizim, nazorat va 
ma’suliyat yo’q‖
14
. 
Haqiqatdan ham, yirik investitsiya loyihalarini amalga oshirishdagi 
xatoliklar, suiste’molliklar tijorat banklari faoliyatiga va bank infratuzilmasiga 
nisbatan salbiy ta’sirni yuzaga keltirmoqda. 
14
Мирзиѐев Ш.М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик – ҳар бир раҳбар 
фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. – Тошкент: Ўзбекистон, 2017. – 28-бет. 

---

65 
Shu o’rinda ta’kidlash joizki, 2017 yilning 5 sentyabridan boshlab amalga 
oshirilgan valyuta siyosatini liberallashtirish banklar faoliyati va bank 
infratuzilmasiga nisbatan salbiy ta’sirni yuzaga keltirdi. 
2017 yilning 5 sentyabridan boshlab, valyuta siyosatini liberallashtirish 
talablaridan kelib chiqqan holda, so’mning 1 AQSh dollariga nisbatan nominal 
almashuv kursi 8100,00 so’m qilib belgilandi. Bu esa, bungacha amal qilgan 
almashuv kursidan qariyb ikki barobar yuqoridir. Natijada, iqtisodiyotning real 
sektori korxonalarining importni to’lash va xorijiy valyutalardan olingan bank 
kreditlarini qaytarish bilan bog’liq bo’lgan xarajatlarini keskin oshishiga olib keldi. 
Oqibatda, import hajmini qisqarishi va xorijiy valyutadagi kreditlarni qaytara 
olmaslik ehtimoli kuchaydi.
Tijorat banklarining yuqori riskli aktivlarining ikkinchi turi bo’lib, 
korporativ qimmatli qog’ozlarga qilingan investitsiyalar hisoblanadi. 
Korporativ qimmatli qog’ozlarga qilingan investitsiyalarning risk darajasini 
pasaytirishning asosiy usuli bo’lib, qimmatli qog’ozlar portfelini diversifikatsiya 
qilish hisoblanadi.