Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini

 
Banklarning joriy likvidliligini baholash. 
AQSh amaliyoti: 

---

38 
JLK= BZ: D
Bu erda: 
JLK –joriy likvidlilik koeffitsienti
BZ - birlamchi zaxiralar 
D - depozitlar 
min: 0,10 yoki 10%
Yaponiya amaliyoti: 
JLK = (BZ + IZ): D
Bu erda: 
JLK – joriy likvidlilik koeffitsienti 
BZ - birlamchi zaxiralar 
IZ - ikkilamchi zaxiralar 
D - depozitlar
min: 0,30 yoki 30%
Frantsiya amaliyoti: 
JLK = (LA + Ya30kQA): (JD + Ya30kTM)
Bu erda: 
LA –likvidli aktivlar 
Ya30kQA- yaqin 30 kun ichida qaytariladigan aktivlar 
JD – joriy depozitlar 
Ya30kTM – yaqin 30 kun ichida to’lanadigan majburiyatlar 
min:1,0yoki100%. 
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 26 noyabrdagi PQ-1438-
sonli ―2011-2015 yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish va 
barqarorligini oshirish hamda yuqori xalqaro reyting ko’rsatkichlariga erishishning 
ustuvor yo’nalishlari to’g’risida‖gi va 2015 yil 6 maydagi PQ-2344-sonlli ―Tijorat 
banklarining moliyaviy barqarorligini yanada oshirish va ularning resurs bazasini 
rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida‖gi Qarorlarida Bazel qo’mitasining bank 
nazorati bo’yicha yangi talablarini mamlakat bank amaliyotiga joriy etish bo’yicha 
aniq vazifalar qo’yildi.

---

39 
Ushbu vazifalarni bajarish maqsadida O’zbekiston Respublikasi Markaziy 
bankining 2015 yil 22 iyuldagi 19/14-sonli (O’zbekiston Respublikasi Adliya 
vazirligi tomonidan 2015 yil 13 avgustda 2709-sonli raqam bilan ro’yxatga 
olingan) ―Tijorat banklarining likvidliligini boshqarishga qo’yiladigan talablar 
to’g’risidagi Nizomni tasdiqlash haqida‖gi hamda Markaziy bankning 2015 yil 13 
iyundagi 14/3-sonli (O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2015 yil 
6 iyuldagi 2693-sonli raqam bilan ro’yxatga olingan) ―Tijorat banklari kapitalining 
monandligiga qo’yiladigan talablar to’g’risidagi Nizomni tasdiqlash haqida‖gi 
yo’riqnomalari qabul qilindi.
Hozirgi davrda respublika tijorat banklarining likvidligini baholash va 
boshqarish O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2015 yil 22 
iyuldagi 19/14-sonli qarori bilan tasdiqlangan ―Tijorat banklarining likvidliligini 
boshqarishga qo’yiladigan talablar to’g’risida‖gi nizom talablari asosida amalga 
oshiriladi.
Mazkur Yo’riqnomaga ko’ra, Markaziy bank tomonidan tijorat banklarining 
joriy likvidligiga nisbatan iqtisodiy me’yor o’rnatilgan. Ushbu iqtisodiy 
me’yorning eng past darajasi 30% bo’lib, u joriy aktivlarning summasini (to’lov 
muddati 30 kungacha bo’lgan bankning likvidli aktivlari va quyilmalari, bundan 
muddati uzaytirilgan yoki qaytarish muddati o’tgan kreditlar mustasno) joriy 
majburiyatlar (talab qilib olinguncha va ijro etish muddati 30 kungacha bo’lgan 
majburiyatlar) summasiga nisbati orqali aniqlanadi. 
Mazkur me’yoriy talabning bajarilishi Markazyi bank tomonidan doimiy 
ravishda nazorat qilinadi va tijorat banklarining likvidligini ta’minlashda muhim 
o’rin tutadi. Uning kamida 30% bo’lishini ta’minlash uchun tijorat banklari joriy 
likvidli aktivlar va joriy majburiyatlar o’rtasidagi mutanosiblikni ta’minlashlari 
zarur. Buning uchun esa, ular aktivlar va passivlarning optimal tarkibini 
shakllantirishlari zarur. 
O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining 2015 yil 22 iyuldagi 19/14-
sonli ―Tijorat banklarining likvidligini boshqarishga qo’yiladigan talablar 
to’g’risidagi nizomni tasdiqlash haqida‖gi yo’rqnomasiga asosan respublikamiz 

---

40 
tijorat banklarining faoliyatiga sof barqaror moliyalashtirish me’yori va likvidlikni 
qoplash me’yori ko’rsatkichlarining kiritilishi, fikrimizcha, birinchidan, tijorat 
banklarining likvidligini barqaror tarzda saqlab turish imkonini beradi; 
ikkinchidan, banklar faoliyatida mavjud bo’lgan transformatsiya riskiga barham 
beradi; uchinchidan, resurssiz kreditlash holatining yuzaga kelishiga imkon 
bermaydi. 
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki Bazel-3 standarti talablaridan 
kelib chiqqan holda, sof barqaror moliyalashtirish me’yori koeffitsienti va 
likvidlikni qoplash me’yori ko’rsatkichlarini aniqlash metodikalarini tasdiqladi. 
Unga ko’ra, sof barqaror moliyalashtirish me’yori koeffitsienti barqaror 
moliyalashtirishning mavjud summasini barqaror moliyalashtirishning zaruriy 
summasiga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi. Likvidlikni qoplash me’yorii 
ko’rsatkichi yuqori likvidli aktivlarni keyingi 30 kun ichidagi jami sof chiqimga 
nisbati sifatida aniqlanadi. 
Mazkur koeffitsientni joriy etilishi tijorat banklari passivlarining 
barqarorligini ta’minlash bilan birga, ularning likvidlik darajasini oshirishga ham 
xizmat qiladi. 
Likvidlilikni qoplash me’yori koeffitsienti quyidagi formula orqali 
hisoblanadi: