The ministry of higher and secondary special eduction of the republic of uzbekistan

22.2.Тақчил сув ресурсларини самарали жойлаштириш

Сувни жойлаштириш самарадорлиги ер усти ёки ер ости сувнинг фильтрланишига боғлиқ. Ер усти сувларини сақлаш имконияти бўлмаганда уни ўзаро рақобатчи фойдаанувчилар ўртасида тақсимлаш катта муаммо туғдиради. Авлодлар ўртасидаги самара унчалик аҳамиятга эга эмас, чунки сувнинг келажакдаги заҳиралари кўпроқ табиий ходисалар (масалан, ёмғирлар) га боғлиқ. Лекин, ер ости сувларидан ҳозирги даражада фойдаланиш келгуси авлодлар фойдаланиши мумкин бўлган сув заҳираларига таъсир қилади. Бундай ҳолда сувни вақт бўйича тақсимлаш таҳлил қилишнинг муҳим омили ҳисобланади.

Ер усти сувлари. Ер усти сувларини самарали тақсимлаш:

1. 
   Ўзаро рақобат қилувчи фойдаланувчилар ўртасида ўзаро балансни таъминлаш;
   
2. 
   Йиллар бўйича ер усти сувларининг ўзгариб туриш шароитида истеъмолнинг мақбул миқдорини таъминлаш лозим.
   

Биринчи талаб қатъий талаб ҳисобланади, чунки жуда кўп потенциал сувдан фойдаланувчилар ўзаро қарама-қарши қонуний талабларга эга. Сувнинг бир қисми истеъмол учун ишлатилади (ичимлик суви сифатида ёки суғориш учун), шу билан бир вақтда бир қисми истеъмол учун ишлатилмайди (ундан чўмилиш ёки қайиқда сайр қилиш учун фойдаланилади).

Иккинчи талаб зарурий талаб ҳисобланади, чунки ер усти сувларининг заҳиралари йилдан-йилга ўзгариб туради. Ёмғирлар, сув тўпланиши ва буғланиши йилдан-йилга ўзгариб туриши муносабати билан фойдаланиш мумкин бўлган ер усти сувларининг заҳиралари баъзи йилларда бошқа йилларга қараганда кам бўлиши мумкин.
Биринчи талаб учун самарадорлик мезони аниқ – сув барча истеъмолчиларнинг маржинал соф фойдалари тенг бўладиган даражада тақсимланиши керак. Самарадорлик нима учун маржинал соф фойда ҳамма истеъмолчилар учун тенг бўлиши талаб қилишни тушунтириш учун унга қарама-қарши ҳолни намойиш этамиз. Бундай ҳолда соф фойдани оширадиган сувни қайта тақсимлаш имконияти ҳар доим мавжудлигини кўрамиз. Сувни қайта тақсимлаш соф фойдани ошириш мумкин экан, бундай ҳолда сувни дастлабки тақсимлаш соф фойдани максималлаштириш имконини бермоқда. Сувни самарали тақсимлаш соф фойдани максималлаштирар экан, соф фойдани тенглаштириш учун қилинган ҳар қандай тақсимлаш самарали бўла олмайди.
Агар маржинал соф фойдалар тенг бўлмаса, сувни кам даражадаги соф маржинал фойдага эга бўлган истеъмолчилардан кўпроқ соф маржинал фойдага эга бўлган истеъмолчиларга олиб бериш орқали соф фойдани ошириш имконияти ҳар доим мавжуд.