The ministry of higher and secondary special eduction of the republic of uzbekistan

21.5.Илмий тадқиқотлар ва технологик тараққиёт

Биз кўриб чиққан ўсиб борувчи истеъмол тўғрисидаги тарихий мисоллар тугайдиган ресурслар самарали тақсимланмаяпти деб хулоса қилиш учун асос була олмайди. Ушбу нуқтаи назардан кўриб чиқилган моделлар истеъмолнинг ҳақиқий хусусиятини аниқлашдаги иккита муҳим омил, яъни янги ресурслар учун илмий-тадқиқотлар ёки технологик тараққиётнинг ролини ўзида мужассамлаштирмайди.

Янги ресурсларни излаш жуда қиммат ҳисобланади. Осон топилган ресурслар тамом бўлиши биланоқ биз океан туби ёки чуқур ер ости каби нисбатан ноқулай шароитларда янги ресурсларни излашга мажбур бўламиз. Бу қўшимча бирликдаги ресурсларни излаб топишга кетган маржинал ҳаражатларни ўзида акс эттирган илмий-тадқиқотлар учун маржинал ҳаражатлар (marginal cost of exploration) қазиб олишга кетган маржинал ҳаражатлар кўпайиши билан вақт бўйича ортиб боришини кўзда тутади.
Ресурслар учун маржинал ҳаражатлар вақт бўйича кўпайиб борар экан, жамият ушбу ресурсларнинг янги манбаларини иложи борича фаол излаб топиши лозим. Аниқланган манбалардан ресурсларни олиш маржинал ҳаражатлари қанчалик юқори бўлса, илмий-тадқиқотлардан олинадиган соф фойданинг кўпайиш имконияти шунчалик юқори бўлади.
Баъзи бир илмий тадқиқотлар муваффақиятли бўлади – ресурсларнинг янги манбалари топилади. Агар янги очилган ресурсларни қазиб олишга кетадиган маржинал ҳаражатлар етарли даражада кам бўлса, бу топилмалар ишлаб чиқаришнинг умумий маржинал ҳаражатлари кўпайишини секинлаштиради. Натижада янги топилмалар янада кўпроқ истеъмол қилишни рағбатлантиради. Илмий тадқиқотлар олиб борилмаган шароит билан солиштирилганда илмий тадқиқотли моделлар умумий маржинал ҳаражатлар ўсишининг камайиши шароитида истеъмолнинг янада камроқ ва янада секинроқ камайишини кўрсатади.
Шунингдек, ресурсларни самарали тақсимлаш концепциясини технологик тараққиётни қўллашга кенгайтириш ҳам қийин эмас. Бу ерда технологик тараққиёт қазиб олишга кетадиган ҳаражатларнинг камайишини билдиради. Доимий маржинал ҳаражатлар билан қазиб олиш мумкин бўлган ресурс учун технологик тараққиёт келгусида бошқа ресурсга ўтиш даврини яна ҳам кейинроқ муддатга кечиктиртиради. Бундан ташқари, ортаётган ҳаражатларга эга ресурс учун технологик тараққиёт ютуқлари қўлланилганда кўпроқ миқдордаги ресурс сақланиб қолади.
Технологик тараққиётнинг янада таъсирлироқ самараларига вақт ўтиши билан қазиб олишга кетадиган ҳаражатлар тобора камайиб бориши киради. Агар технологик тараққиётнинг ҳаражатни камайтирувчи хусусияти кучли намоён бўлса, камбағал рудага бўлган ишонч кўпайишига қарамасдан қазиб олишга кетадиган маржинал ҳаражатлар камайиб борса, ресурсга кетадиган умумий маржинал ҳаражатлар ҳақиқатдан ҳам вақт бўйича камайиши мумкин. Ушбу ресурснинг чекланган миқдори учун умумий маржинал ҳаражатларнинг камайиши улар ўса бошлагунча вақтинчалик бўлади, лекин бу ўтиш даври анча узоқ давом этиши мумкин.