Терроризм ва экстрамизм дунё ҳамжамияти учун ҳанузгача асосий таҳдидлардан бири бўлиб қолмоқда. Инсоният ҳамон диний мутаассиблик, радикализм, зўравонлик ва терроризм хуружларидан азият чекиб келмоқда

Д.э.о. ғоясидан қайтаришнинг асосий элементлари

Д.э.о. ғоясидан қайтариш жараёниди субъект (мутахасиси-теолог)нинг объект (диний экстремист)га таъсир жараёни уч асосий таркибий қисмдан иборат:

1. 
   Ташхис – объектнинг радикал эътиқодларини аниқлаш;
   
2. 
   Қарашларни тузатиш – объектнинг радикал ва экстремистик эътиқод ва қарашларини ўзгартириш ва улардан қайтариш;
   
3. 
   Мослаштириш – объект (мутассиб)ни қайта ижтимоийлаштириш, қариндошлари, яқинлари, бирга ўқиган дўстлари, жаоадошлари ва жамият билан муносабатлар ўрнатишда, ишга жойлашишда, малака ошириш ва бошқаларда яқиндан ёрдам бериш лозим.
   

1. 
   ТАШХИС – РАДИКАЛ ЭЪТИҚОД ВА ҚАРАШЛАРНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ
   

1. 
   Ташхиснинг назарий қисми
   

Субъектнинг таъсир объектига нисбатан йўналтирилган ҳаракатини “аниқлаш”га киришишдан олдин бевосита алоқадор бўлган атама ва тушунсаларга таъриф бериб ўтиш лозим.

Бу, аввало, бузғунчи диний одим (БДО) деган тушунчага тегишли. Диншунослик фанлари бундай оқимларни Россия ва Ғарб сектологлари Стивен Хассен, Айлен Баркер, Александр Дворкин ва бошқа шу каби олимлар таърифларига таянган холда қайта шакиллантирган. Гап шундаки, ўтган асрнинг ўрталарида Ғарбда ва собиқ совет давлати таркибига кирувчи мамлакатлар ҳудудида бузғунчи диний оқимлар муаммоси долзарб муаммога айланди. Масалан, 1978 йилда АҚШда 900 дан ортиқ “Халқ маъбади” оқими аъзолари оммавий равишда ўз жонига қасд қилди.
Ғарб ва Россия диншунослари муаммонинг моҳияти инсон табиатининг мафкуравий ва психологик жихатларида яширин эканлигини англаган холда бузғунчи култларга қарши кураш доирасида сектачилик муаммосини илмий тадқиқ қилиш билан фаол шуғулланишди. Шу тариқа бузғунчи диний оқимларга оид зарур таърифлар шакиллантирилди, уларнинг психологик таъсир усулларининг асосий белгилари ва сабаблари аниқланди, булар асосида бундай оқимларнинг турлари ҳамда таснифлари шакиллантирилди. Илмий ҳамжамиятнинг бундай сай-ҳаракатлари, шубхасиз христиан оламида диний соҳанинг барқарорлашувига ўз таъсирини кўрсатди.
Мусулмон сивилизациясига келадиган бўлсак бу ерда вазият бироз ўзгача. Мусулмон олимлари бузғунчи диний оқимларга қарши мавкуравий курашда диний қарашлар доирасига боғланиб қолмоқда. Баолаш, мезонлар ва қарши курашнинг барча усуллари диний қарашлар билан боғлиқ. Масаланинг психологик ва мавкуравий жихатларигина алоҳида исломий билимлар соҳасида чуқур тушунчага эга бўлмаган дунёвий таҳлилчилар томонидан кўриб чиқилади.
Шу сабабли ҳам бузғунчи диний оқим нима эканлиги тўғрисида аниқ бир таъриф йўқ, бу эса олиб бориладиган ишларнинг самараси кутилган даражада бўлмаслигига олиб келади. Кўпинча мусулмон жамоасида бузғунчи диний оқимлар томонидан берилган баҳолар маърузачининг субъектив фикрлари ва диний оқим ғояларини эмас, балки диний сиёсат соҳасида қарорларни қабул қилиш жараёнининг турли доираларига таъсир ўтказиш учун курашаётган индивидуал ҳаракатлар ғояларини ифода этади. Баъзилари неосалафийликда, бошқалари эса хабашизмда айбланмоқда.
Бузғунчи диний оқимларни ҳуқуқий жихатдан бахолаш, шубҳасиз, ҚР судларининг бирор бир ташкилотни террористик, экстремистик ёки терроризм ва экстремизмга алоқадорлига ишора қилмаса ҳам фаолияти таъқиқланган деб тан олишини билдиради. Жорий қонунчиликда “секта” ёки “бузғунчи диний ташкилот” деган юридик тушунчалар йўқ. Шу сабабли ҳам мутахасислар ғарб мутахасислари томонидан шакиллантирилган, ислом динига нисбатан қўллаш но тўғри бўлган диншуносликка оид атамаларга таянади. Бундан ташқари, бу жуда тор ёндашув бўлиб кўплаб диндор фуқаролар “қонуний” деб билган доирадан ташқаридадир.
Шунинг учун ҳам аввало бузғунчи диний оқим тушунчасини анқлаштириб унга муносиб таъриф бериш лозим. Дастлаб унинг ҳуқуқий, диний ёки исломий бўлишининг аҳамияти йўқ. Масалан, ижтимоий фан олимлари буғунчи диний оқимларга қуйидагича тариф беради: диний оқим – деб аввало ўз аъзоларига, жамиятга ва шахсларга моддий, рўхий ва жисмоний зарар зарар етказувчи ҳамда бундай зарар етказиш эҳтимоли юқори бўлган гуруҳларга айтилади.
Ханафийлик ва мотуридийлик ақида мактабларини айблаётган Исломий БДТ лага ҚР судлари томонида кўрсатилган таъқиқлаш учун асос бўладиган белгиларидан ташқари қуйидагиларни ҳам қўшиш мумкин:

• 
  Анъаналарга шунчаки ханафий-мотуридий деб эмас кенг маъноли муносабатда бўлиш
  
• 
  БДО ларнинг сиёсий мақсадлари яни, диний таълимотни сиёсий таъсир доирасини ўстириш мақсадида қўллаш
  
• 
  Патриотизм, ватанга ва жамиятга содиқлик
  
• 
  Қонунга бўйсуниш – таълимотда жиноятчилик элементлари (такфир, сохта –жиходчилик, мажбуриятлар ва бошқалар)нинг йўқлиги.