Tеrmiz davlat univеrsitеti kasbiy ta’lim kafedrasi

Taxta materiallar talab etilgan o‘lchamga keltirib randalangandan so‘ng, ularning qaysi usulda biriktirilishi, tayyorlanadigan buyumlarning turi, qanday maqsadda ishlatilishiga qarab ularga qo‘shimcha ishlov berish yo‘li bilan zakrov, chok, konish ochiladi, gul chiqariladi va hokazo. Bu maqsadda maxsus randalardan foydalaniladi
Zakrov randa yordamida oyna solinadigan buyum qismlari-ga zakrov ochiladi. Uning tig‘i kundaga to‘g‘ri yoki burchak ho-sil qilib o‘rnatiladi. Shunga moye ravishda uning tig‘lari to‘g‘­ri yoki qiyshiq burchakli bo‘ladi.
To‘g‘ri tig‘lisiga nisbatan qiyshiq tig‘li zakrov randa bi­lan randalash oson va sirt silliq chiqadi. Ba’zan zakrov ochishda yog‘och tolalarining o‘sish yo‘nalishiga teskari randa-lashga to‘g‘ri keladi. Bunday hollarda to‘g‘ri tig‘li randa ish-latish qiyin bo‘ladi va sirt silliq chiqmaydi.
akrov randa bilan hamma vaqt kesim yuzi 1 sm2 bo‘lgan zakrov ochiladi. Zakrov randaning yon va ustki (yo‘naltiruvchi va cheklovchi) to‘sqichlari b)'lib, ular tig‘ning taxtaga yon va ustki tomondan 1 sm dan ortiq botishiga yo‘l qo‘ymaydi. Kesimi 1 sm2 bo‘lgan zakrov ochilishini ta’minlash uchun randalash payraxa chiqmay qolguncha davom ettiriladi. Aks holda qism-larni yig‘ishda ulardagi zakrovlar bir-biriga moye kelmasdan (bir tekislikda yotmasdan) buyum sifatining buzilishiga, oy-nalarning bir tekis jips yotmasligiga sabab bo‘ladi.
Chok randa. Taxta materiallardan pol, g‘ov, darvoza, rovvot kabilar tayyorlashda, ularnng qurishi natijasida tirqish ochi-lib qolmasligini ta’minlash uchun choklab biriktiriladi. Bu maqsadda chok randadan foydalaniladi.
Chok randa zakrov randaga o‘xshash to‘g‘ri va qiyshiq tig‘li bo‘lib, tig‘ining eni 30 mm gacha bo‘ladi. Bu randaning yo‘nal­tiruvchi va cheklovchi to‘sqichlari yo‘q. Uni taxta bo‘ylab to‘g‘ri yurgizish qiyin. Shuning uchun chok randa konish randadan so‘ng chok ochish va sirtlarni tozalash maqsadyda ishlatiladi. Ayrim -hollarda taxtaning chetiga chok o‘lchamiga moslab parallel hol­da yo‘naltiruvchi-cheklagich chaspak mixlab qo‘yib randalaNadi. Bu narsa chok randani to‘g‘ri yurgizish imkonini beradi. Ba’zan chok randa kundasining o‘ng va chap tomonlariga ochiladigan chok-ning o‘lchamiga moslab yo‘naltiruvchi-cheklagich chaspak mixlab olinadi. u xilda moslangan randa yordamida taxta chetlari-nigina randalash mumkin, o‘rtadan «suv» ochish mumkin bo‘l-maydi.
Taxtalarni choklab biriktirishda chokning chuqurligi ham­ma vaqt taxta qalinligining yarmiga teng qilib olinadi. Shu­ning uchun kundaning o‘ng tomoniga mixlanadigan ustki chek-lagich shu o‘lchamga' moslab o‘rnatiladi.
Chok randaning tig‘i kundadan enlik bo‘ladi. Tig‘ kundadan eyeiz bo‘lsa, u bilan chuqur randalab bo‘lmaydi.
Konish randa reyka, brusok, kesaki kabilarda konish (fa­ner, eshik dilalari tushadigan «suv») ochishda ishlati­ladi.
Konish randa kundasiga vintlar o‘rnatilib, unga yo‘nalti­ruvchi taxtacha kiydiriladi. Randani ishga sozlashda taxtacha bilan kundani bir-biriga parallel o‘rnatib, ular orasidagi ulcham gayka va kontrgaykalarni surish yo‘li bilan yerzla-Ochiladigan konishning enlik va ensiz bo‘lishiga qarab (har xil qalinlikdagi faner va dilalarga moslab) randaga enlik yoki ensiz tig‘lar o‘rnatiladi.
Konish randani o‘lchamga sozlashda konishni taxtaning qo-ladigan qismidan ochilib qolmasligiga e’tibor beriladi. Shu-ning uchun hisoblash yo‘naltiruvchi taxtachadan tig‘gacha yuriti-lib, bunda tig‘ning eni ham hisobga olinadi.
Ba’zan. ensiz tig‘lar yordamida keng konish ochishga to‘g‘ri keladi. Bunday hollarda bir qator «suv» ochilgandan so‘ng uni kengaytirib, randalash uchun yo‘naltiruvchi taxtacha bilan tig‘ni bir-biriga yaqinlashtirib boriladi. Ular bir-biridan uzoq-lashtirilsa, to‘g‘ri va tekis randalash qiyin bo‘ladi.