Tema: O’zbekistan Resublikasinin’ makroekonomikaliq ko’rsetkishleri analizi

JIO’ di qárejetler boyınsha esaplaw.
Bul usıl juwmaqlawshı paydalanıw usılı dep da júrgizilip, ol jaǵdayda JMO’ di esaplaw ushın juwmaqlawshı ónimlerdi satıp alıwǵa barlıq qárejetler óz-ara qosıp shıǵıladı. Bul qárejetler tómendegishe gruppalarǵa bólinedi:

1. 
   Úy xojalıqlarınıń tutınıw qárejetleri (C)
   

a) uzaq múddet paydalanilatuǵın tutiniw buyımların satıp alıwǵa ;
b) kúndelik paydalanilatuǵın tutınıw buyımların satıp alıwǵa ;
v) tutiniw xızmetlerin tólewine.

2. 
   Jalpı ishki jeke investiciya qárejetleri (I):
   

a) ásbap úskeneler, mashinalardı juwmaqlawshı satıp alıwǵa ;
b) kárxanalar, imaratlar, turar jay binalardı qurıwǵa sariplanǵan ;
v) tovar rezervleri ortasındaǵı ayırmashılıqlar yamasa rezervlerinin’ ózgeriwi.

3. 
   Tovar hám xızmetlerdiń mámleket satıp aliwi (G).
   

Bul topar qárejetlerine jergilikli hám oraylıq basqarıw hákimiyat keńseleri tárepinen kárxanalardin’ pirovard ónimleri hám resursları satıp alınǵan zatı (avtomobil jolIari hám pochta mekemeleri qurılısı, mámleket kárxanalarında to’lenetug’in mıynet haqı ) qárejetleri kiritiledi. Biraq sol orında atap ótiw kerek, bul qárejetlerge mámleket transfert tólewleri kiritilmeydi. Sap Eksport (Xn): mámlekettiń import hám eksport operaciyaları boyınsha qárejetleri ortasındaǵı parq. JMO’ di qárejetler usilinda esaplaw formulasın to’mendegishe súwretlew múmkin:
JIO’ = C + I + G + Xn
Ózbekstan Respublikasında jaratılǵan JIO’ nin’ paydalanıw (qárejetlerge kóre) quramı analizi (1-keste) sonı kórsetedi, úy xojalıqlarınıń tutiniw JIO’ quramındaǵı eń salmaqlı komponent eken. Bul kórsetkishtiń JIO’ degi úlesine kóre, Ózbekstan Rossiya Federaciyasi, Yaponiya hám Fransiya mámleketlerine jaqın turadı. Jalpı toplaw, yamasa jalpı investiciyalar úlesi úlkenligi boyınsha ekinshi komponent bolıp esaplanıw 2004 jılda JIO’ nin’ 23, 9 protsentti (sonday-aq tiykarǵı kapitalǵa kiritilgen investiciyalar 22. 1 protsentti, rezervlerdin’ ózgeriwi 1,8 protsentti) qurag’an. Salıstırıw ushın maǵlıwmatlar keltiretuǵın bolsaq, 2002 jıl juwmaqlarına kóre jalpı investiciyalardıń JIO’ degi úlesi Rossiya Federaciyasinda 21 protsentti, Yaponiyada 17 protsentti, Fransiyada 24 protsentti. Qitay Xalıq Respublikasında bolsa 40 protsentti qurag’an.

2. 
   keste. Ózbekstan Respublikasında
   

JIO’ nin’ paydalanıw quramı (%)

Dáwir	Juwmaqlawshı tutınıw ǵárejetleri jámi, %	Jalpı jiynaw	Sap eksport	Tiykarǵı kapitalǵa jalpı ishki invistitsiya	Rezervlerdin’ ózgeriwi ha’m basqalar
2000	61.9	18.7	24.0	-4.4	-0.2
2001	61.5	18.5	27.9	-6.8	-1.1
2002	60.2	18.0	22.1	-0.9	0.6
2003	55.6	17.5	21.0	=0.3	6.2
2004	51.7	17.1	22.1	1.8	7.3

Derek: Ózbekstan ekonomikası. Analitik, túsindiriw.,
№8, mart, 2005, 17-bet
Tovarlar hám xızmetlerdin’ mámleket qariydi JIO’ degi úlesi tárepinen úshinshi tekshede bolıp, 2004 jılda JIO’ nin’ 17, 1 protsentti qurag’an. Eksport kóleminiń keskin ósiwi hám 2004 jılda sırtqı sawdada 1,03 mlrd. AQSh dollarına teń unamlı qaldıqqa erisiliwi sebepli sap eksporttiń JIO’degi úlesi kóterilip 7, 3 protsentti quradı.