Tema: O’zbekistan Resublikasinin’ makroekonomikaliq ko’rsetkishleri analizi

JIO’di islep shıǵarıw usılında anıqlaw.
Islep shıǵarıw usılında esaplanǵan JIO’ juwmaqlawshı tovarlar hám xızmetlerdi óndiristiń túrli basqıshlarında qosılǵan bahalar jıyındısı retinde anıqlanadı. JIO’di bul usılda anıqlaw statistikalıq tárepten qolay bolıwı menen birge, onı esaplawdıń zárúrli shártine ámel etiliwi bir bahanı eki ma’rte esapqa alıwdıń yamasa aralıq ónim qunin JIO’ ge kiritip jiberiwdiń aldın aladı. Islep shıǵarıw kólemin tuwri esaplaw ushın bıyılǵı jılda islep shıǵarılǵan tovar hám kórsetilgen xizmetler quni bir ret esapqa oliniwi kerek. Kóplegen tovarlar bazarǵa barg’ansha bir neshe ma’rte islep shıǵarıw basqıshınan o’tedi. Usınıń sebebinen, JIO’ ayırım ónimlerdi eki hám odan kóp ret esapqa almaw ushın, tek pirovard ónimnin’ bozor ma`nisi esapqa alınadı, aralıq ónimler bolsa esapqa alınbaydı. Juwmaqlawshı tovarlar hám xızmetler degende olardin’ islep shıǵarıw yamasa ishki ayırbaslaw ciklinen shıqqan, juwmaqlawshı tutınıw, toplaw ha’m eksport ushın paydalanilatuǵın bólegi túsiniledi. Juwmaqlawshı tovarlar hám xızmetlerdi óndiriste saralanǵan aralıq tovarlar hám xızmetler bahası JIO’ ge qosılmaydı.
Qosılǵan baha tovar hám xızmetlerdin’ satıw bahası menen olardı islep shıǵarıw ushın paydalanılǵan shiyki zat hám materiallardı satıp alıwǵa qiling’an qárejetler ortasındaǵı parq kórinisinde anıqlanadı. Islep shıǵarıw usılında anıqlanǵan JIO’ kórsetkishinin’ strukturasın hám ondaǵı jıljıwlardı analiz qılıw júdá zárúrli juwmaqlar beredi. Bólek tarmaqlardıń mámleket ekonomikasında jaratılǵan jalpı qosılǵan bahadaǵı úlesi jáne bul úlestiń ózgeriwi mámlekettiń ekonomikalıq rawajlanıw dárejesin hám ku’tilip atirg’an perspektivasın bahalaw imkaniyatın beredi.
1-kestedegi mag’liwmatlarg’a tayanǵan halda Ózbekstan Respublikasinda islep shıǵarılǵan JIO’nin’ tarmaq dúzilisin kórip shıǵamız. Eń dáslep respublikamızda turaqlı ekonomikalıq ósiw tendensiyasina erisilgenligi hám 2004-jılda real ósiw páti 107, 7 protsentti, JIO’ nin’ nominal kólemi bolsa 12189, 5 mlrd. sumdı quraǵanın atap kórsetiw zárúr. 2004-jılda JIO’ nin’ 17, 1 procenti sanaat tarmaqlarında, 26, 8 procenti awıl xojalıǵında, 4,5 procenti qurılıs salasında hám 37,6 procenti xizmet kórsetiw salasında jaratıldı. Ekonomikanıń rawajlanıwı hám real sektorda islep shıǵarıw natiyjeliliginiń asıp barıwı menen sanaat hám ásirese xizmet kórsetiw tarawlarınıń JIO’ degi úlesi de artıp baradı bul jáhán ekonomikalıq tariyxında gúzetilgen hádiyse bolıp tabıladı. Ózbekstan Respublikasında 2002-2004 jıllarda sanaat tarmaqlarınıń JIO’ degi úlesi artıp baratırǵanlig’i progressiv tártipli jılısıwdan derek beredi. Qosılǵan bahalar jıyındısı kórinisinde esaplanǵan JIO’ ta’rtibine sap tikkeley bolmaǵan salıqlar (yaǵnıy mámleket byudjetine túsken qun salıǵı, aktsiz salıǵı hám bajıxana baji tólemleri) menen mámleket byudjetinen óndiriwshilerge berilgen subsidiyalar ortasındaǵı parq da qosıladı. Sap salıqlardin’ JIO’ degi úlesi 2004-jılda Ózbekstan Respublikasında 14 protsentti quradı.

1. 
   Keste. Ózbekstan Respublikasında YalM dinamikası hám islep shıǵarıw quramı
   

YaIm dıń islep shıǵarıw quramı %

Dáwirler	Mas dáwirlerde ámeldegi bahalarda, mlrd swm	Ótken jıldıń mas dáwirine salıstırǵanda % (salıstırma bahalarda )	Sanaat	Awıl xojalıǵı	Qurılıs	Xizmet kórsetiw tarawları	Sap salıqlar
2000	3255. 6	103. 8	14. 2	30. 1	6. 0	37. 2	12. 5
2001	4925. 3	104. 2	14. 2	30. 2	5. 8	28. 2	11. 9
2002	7450. 2	104. 2	14. 5	30. 1	4. 9	37. 9	12. 6
2003	9837. 8	104. 4	15. 8	28. 6	4. 5	37. 4	13. 7
2004	12189.5	107.7	17.1	26.8	4.5	37.6	14.0

Derek: Ózbekstan ekonomikası. Analitik, túsindiriw., №8, mart, 2005, 17-bet