Tashqi iqtisodiy faoliyat va turizm

2.2. Hindistonda erkin iqtisodiy zonalarning mamlakat rivojlanishidagi o’rni va ularning istiqboli
Hindiston rivojlanayotgan mamlkatlar orasida erkin iqtisodiy zonalar, texnoparklar, sanoat va agrosanoat klasterlari va boshqa imtiyozli iqtiosdiy birlashmalari ko’pligi bilan ajrab turadi. Hindistonning ma’muriy bo’linishi va geografik joylashuvi, transport infratuzilmalari mavjudligi bunday birlashmalarga qulay sharoit tug’diradi. Jumladan uning Hind okeanidagi sohillarining ko’pligi, mamlaktni tizimli bog’laydigan temir yo’llar, keng va o’zlashtirilmagan hududlarning ko’pligi, 80 dan ortiq aeroportlar, shatlardagi mahalliy qonunchilik va boshqa omillar. Hindistonning hind okianidagi g’arbiy sohillari bevosita BAA, Qatar, Eron, Quvvayt kabi forz ko’rfazi mamlakatlari bilan chegaradoshligi unga neft mahsulotlarining katta hajmda importini juda qulay va tezkorlik bilan amalga sohirish imkon beradi. Sharqiy sohillari esa dengiz yo’llari orqali Malayziaya, Vyetnam, Bruney, Indoneziya, Singapur, Avstraliya, Tayvan, Koreya mamlaktlari bilan portlar orqali savdo aloqalari qilishga imkon beradi.
Agar XX asr o’rtalarigacha sanoat korxonalari asosan mamlakt shimoli va port shaharlarida jamlangan bo’lsa, so’nggi davrlarda sanoat markazlari janubiy hududlarga (masalan Bangalorga) ko’chib bormoda. Bu nafaqat og’ir sanoat, balki engil sanoat va ilmsig’imli mahsulotlar ishlab chiqarish innovatsion markazlari. An’anaviy sanoat kalsterlari Damodar, Kalkutta kabi qora metal rudalariga boy va portlarga yaqin joylarda tashkil etilgan bo’lsa, xozirgi texnoparkalar markaziy qismlarda ham tashkil etilib ushbu markazlar birlashmalari o’zaro turli “sanoat uchburchakalri” (Kalkutta, Bangalor, Gujarat) yoki “sanoat to’rtburchaklari” (Kalkutta, Mumbay, Dehli, Bangalor)ga birikmoqda.
Hindistonda jami 417 Erkin Iqtisodiy Zonalar bo’lib, ular turli sohalarga iztisoslashgan, yoki geografik joylasuviga qarab trulanishi mumkin. Masalan, agrosanoat, avtomobilsozlik, biotexnologiya, portlarga moslashgan erkin hududlar, alyuminiy va rangli metallar, farmatevtika, plastic, oziq-ovqat, charm sanoati, tekstil, va ko’p tarmoqli erkin iqtisodiy hududlar. Masalan Manipur, Puducheri shtatlarida ularning soni 1, Chhattisgath, Nagalandda 2 tadan mavjud. Ularning sonidagi keski farqlarga e’tibor bersak, markaziy va shimoliy hududlarda ularning soni janubiy va sohil hududlarga nisbatan kamligiga guvoh bo’lishimiz mumkin (2.2.1-rasm).