Tashqi iqtisodiy faoliyat va turizm

2.2.1-rasm. Hindistondagi EIZ shatlar bo'yicha taqsimoti
Hindistonda bir nechta texnoparklar bo’lib, ular ichida Bangalorda tashkil etilgan Bagaman texnoparki alohida ahamiyatga ega. Bu texnoparkda asosan dasturiy ta’minot ishlab chiqarish bilan shug’ullanadigan kompaniyalar bo’linmalari joylashgan bo’lib, 10 yirik binodan iborat va uning umumiy maydoni 4,7 gektarni tashkil etadi. Har bir yirik binoning o’z nomida bo’lib, ular quyidagi kompaniyalarga joy bergan:

1. 
   I-flex – ushbu binoda Oracle financial Services Group ofislarlari joylashgan;
   
2. 
   Bagmane Commerz – ushbu binoda Lenovo, Cyber Junction Inc, Informatica, Juniper Networks kabi kompaniyalr ofislari, shuningdek, Subway va McDonalds kafelari mavjud;
   
3. 
   Motorola CVR – bu bino to’laligicha Motoro;a kompaniyasiga tegishli;
   
4. 
   Texas instruments;
   
5. 
   Bagmane Lake view – Bagmane Builders, Volvo, HSBC, Pwc kompaniyalari uchun mo’ljallangan;
   
6. 
   Cognizant technology solutions Ltd;
   
7. 
   Bagamne Laurel – Tata technologies, Mortgage Industry Advisory, Phoenix technologies, Bloomreach, Novell, CONCUR Technologies Inc kabi kompaniyalr ofislari ushbu binoda joylashgan;
   
8. 
   Bagmane Parin – bu erda Mphasis, Volvo, Sasken va DELL ofislari mavjud;
   
9. 
   Bagmane Tridib – bu erda Yahoo, Grant Thornton va LinkedIn joylashkan;
   
10. 
    Ericsson India Global Services Ltd – telekommunikatsion kompaniya.
    

Yuqoridagi ro’yxatdan ko’rinib turibdiki, Bangalor shahri Hindsitonning “selikon vodiysi”ga aylangan. Texnopark binosi Hindustan Aeronaults bilan qo’shni hududdda joylashgan.
Yana bir e’tiborga loyiq texnoparklardan biri bu Trivandrum texnoparkidir. U Keraladagi Thiruvananthapuram shahrida joylashgan bo’lib, 1990 yilda Kerala shtati ma’muriyati tomonidan asos solingan. Ushbu texnopark Hindsiton bo’ylab Axborot texnologiyalari bo’yicha eng yirigidir. T-park maydoni 171 GAni tashkil etadi. Trivandrumda 400 ortiq kompaniya va 56000ga yaqin mutaxassislar faoliyat yuritadi. Ushbu texnopark butun Kerala shtati bo’yicha enk ko’p ish o’rniga ega bo’lgan makon bo’lib, 300000 kishini ish bilan ta’minlamoqda. Ushbu texnoparkada faoliyat yuritayotgan kompaniyalar global miqyosda elektronika, texnologiya, ta’lim, sanoat, biznes menejment sohalarida dasturiy ta’minot mahsulotlari ishlab chiqib biznes inkubatorlarga ega.
XXI asrda global miqyosdagi innovatsion jarayonlar har bir sohaga o’z ta’sirini o’tkazib, ularni elektronlashtirish tendentsiyasi kuzatilmoqda. Bu jarayon barcha sohani axborot texnologiyalari va dasturiy ta’minotga ehtiyojini tobora orttirmoqda. Har bir nufuzli firma o’zining onlayn va electron platformalarini yaratishga intilmoqda, chunki bu zamon talabidir. Masalan, Amazon electron kitob savdosini yo’lga qo’yganda, an’anaviy kitob savdosi bilan shug’ullanadigan fyirik firmalar bozorni tark etishga majbur bo’lgan. Huddi shunday internetning gazetalar savdosiga bo’lgan talabga ta’sirini aytish mumkin. Hinsiston axborot texnologiya va dasturiy ta’minot markaziga aylanishini ko’plab mutaxassislar bashorat qilmoqdalar. Turli xorijiy kompaniyalar o’z ilmiy izlanish bo’linmalarini Hindistondagi texnoparkalrga joylashtirayotgani bu taxminlarning ehtimoli kuchli ekanini tasdiqlamoqda.


Xulosa
Hindistonning rivojlanish bosqichlariga nazar tashlasak, barcha rivojlanayotgan mamlakatlariga xos bo’lgan va bo’lmagan omillarni kuzatishimiz mumkin. Rivojlangan mamlakatlarga xos bo’lgan omillarga mamlakatning o’z tabiiy resurslari, shuningdek geografik qulay joylashuvi, tabiiy iqlim sharoitlari evaziga rivojlanganligidir. Hindsitonda bunday resurslar ko’pligi va shart-sharoitlar mavjudligi murakkab vaziyatda iqtisodiyotni tiklab olishga va keyingi rivojlanishi uchun poydevor yaratib berdi. Yana bir alohida omillardan biri – bu mamlakatda qadimdan meros qolgan tarixiy va madaniy yodgorlikning, rekreatsion resurslarning boshqa mamlakatlarga nizbatan ko’pligi (YAIMning 12% turizm sohasiga tog’ri keladi). Qolaversa colonial hukumatdan meros qolgan sanoat, transport infratuzilma va bank-moliya tizmidir. Mamlakat aholisining ko’p sonly ekanligi alohida omil. Bu ko’rsatgich iqtisodiyotga mehnat resurslari va iste’mol bozori sifatida foydali bo’lishi bilan birga, unga ko’plab demografik muammolar tug’dirishi ham ma’lum.
Mavjud resurslar va tabiiy shart-sharoitlardan tashqari mamalakat iqtisodiyotida boshqa omillar ham ishtirok etib, ular davlatning iqtiosdiy siyosati (fiscal, monetary kabi), turli loyhalardan iborat. Shuningdek, malakatda globalizatsiyaga birikish darajasini ifodalaydigan Erkin Iqtisodiy Hududlar va Texnopark kabi innivatsion birlashmalar ko’rsatilishi mumkin. Yuqorida unmulashtirib aytilgan ikki turdagi omillarni alohida ko’rsatadigan bo’lsak, ularni quyidagicha tasniflashimiz mumkin:
Qishloq xo’jaligi: avvalgi bob ta’kidlankandek, Hindiston uzoq davr mobaynida agrar iqtisodiyot ustuvor mamlakat bo’lib keldi (hozirda ham ushbu sohaning mamlakt iqtisodiyotida sezilarli o’rni bor). Tarixan Hindiston ushbu sohaga ixtisoslashib keldi. Xozirgi kunda ham Hindistonda garchi qishloq xo’jaligi ulushi kamayib borayogan bo’lsa ham, agrar mahsulotlar etishtirish hajmi tobora ortmoqda. Aksincha, avvalgi davrlardan farqli ravishda mamlakatda hosilni olish samarali usullardan foydalanish, intensiv va innovatsion agrotexnikadan foydalanish ommalashmoqda. Dunyodagi globalizatsion jarayonlarning notekis kechishi va deglobalizatsiya kayfiyatlari, turli inqirozlar mamlaktni har qanday holatda oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashda ushbu omilning ahmiyati sezilmoqda.
Mineral resurslar: mamalaktda qora metal rudasi, ko’mir, rangli metal, boksit va gaz konlarining ko’pligi mamalaktda keng ko’lamda sanoatlashtirish va qurilish-konstruksiya ishlarini amalga oshirishga poydevor bo’ldi. Colonial va mustaqillik davrlarida mamlakat bo’ylab tashkil etilgan temir yo’l va aloqa infratuzilmalari ularda ishtirok etgan katta hajmdagi xom ashyoni import qilish evaziga amalga oshirib bo’lmas edi. Subu omil bugun va kelajakda ham mamlaktni xom ashyo importiga bog’lanib qolmasdan o’z sanoatini erkin rivojlantirishga dastak bo’ladi. Bundan tashqari ushbu omil mamlakatda ilk investitsion muhit shakllanishiga turtki bo’ldi.
Rekreatsion resurslar yoki turizm sohasi Hindsitonga millionlab turistlarni va ular ketidan daromad va sarmoyalarni jalb qiladi. Hindiston tarixi 3000-5000 yillik ekanligi tahmin qilingan holda, dunyoda ko’plab xalqlar tarixi, e’tiqodi va falsafasi bilan bog’liqligi, ko’plab tarixiy obidalarning saqlanib qolganligi ushbu xalq vakillarini kelishiga sabab bo’ladi. Hundistonda turizmning deyarli barcha turi rivojalngan. Ziyorat va madaniy turizmdan tashqari uning betakror tabiyati tog’ turizmi, sport turizmi, ta’lim, medturizm va boshqa turlariga qulay sharoit tug’diradi. Hukumat so’nggi vaqtlarda ushbu sohaga alohida e’tibor qaratib, dunyo bo’ylab turli PR va madaniy markazlarni tashkil qilmoqda va shu orqali ko’proq turistlarni jalb qilishga urinmoqda.
Hindistonda moliya va bank tizmi turli bosqichlarda rivojlanib, hozirgi kunda mamlakat Osiyo va dunyo bo’yicha yirik moliyaviy markaz hisoblanadi. Bombay SE, Calcutta SE, National SE, Madras SE va boshqa birjalarida trllionlab AQSh dollari miqdorida qimmatli qog’ozlar operatsiyasi amalga oshirilib ular o’z xalqaro indexlariga ega. S&P, Moody’s kabi xalqaro reyting agentlikari tomonidan yuqori baholanadigan fond birjalari hsoblanadi.
Mamlakat yaqin tarixi davomida turli favqulodda va uzoq istiqbolga mo’ljallangan dastur va loyhalar joriy qilinib, ular iqtisodiy rivojalnishning dinamik omillari hisoblanadi. Jumladan, 1991 yilga qadar rejali iqtisodiyot va barcha sohalarning natsionalizatsiya qilinishi mamlakatni yaxlitligini saqlab qolishga sabab bo’lgan. Bir vaqtning o’zida sotdialistik mamlakatlarda uchramaydigan bozor munosabatlari ham shakllanib kelagn. 1991 yildagi iqtisodiyotning liberalizatsiyasidan keyin Hindiston jaxon bozori va investitsiaylar uchun ochildi. Investitsion muhitning jozibakorligini ta’minlash uchun GST deb nom olgan fiscal islohot va Make in India kabi loyhalar sihga tushirildi.
Hindistonda 500ga yaqin Erkin iqtisodiy Hududlar mavjud bo’lib, ularda ko’plab TMKlar faoliyat yuritadi. Bangalor, Chennai, Kerala kabi shtatlarda yirik texnoparkalr tashkil etilib, ular dasturiy ta’minot va boshqa turdagi innovatsion, ilm-sig’imli mahsulotlar markaziga aylanib bormoqda.