Тақризчилар: Ўзбекистон Давлат Жисмоний тарбия Институтининг пфд, профессор Ф. А. Керимов; твпктмои амалий фанлар кафедрасининг мудири профессор. Ф. Хўжаев Масьул

КЎП СЕРИЯЛIIIНТЕРВАЛЛИ МАШҚ

Бу метод бошқа методлардан фарқли ҳолда камида бир қанча машғулотларга мўлжалланган. Бу методда бирор бир фаолият уни дастлаб бўлиб юбориш ва сўнгра қисмлар интервалини тугатиш ҳисобига босқичма-босқич бирлаштириш йўли билан аста-секин ўзлаштириб борилади, яьни аввал қўлланилган интервалларнинг вақти аста-секин камаяди ва бунинг натижасида юклама зичлашади. Масалан: 800 м масофага югуриш 3-4 қисмга бўлиб ўрганилади. Бунда ҳар бир бўлакдан белгиланган натижага еришиш учун зарур бўлган тезликда, жумладан, ҳар 100 м 15-16 сонияда югуриб ўтилади. Ҳар бир қисм орасида дам олишнинг маьлум интервали белгиланиб, бу интервал иш қобилиятининг ошишига қараб камайиб боради. Шу билан масофа қисмлари ҳам бирлашиб кетади: И-машғулот 200 м + 200 м + 200 м + 200 м дам олиш 7 дақиқа. ИИ-машғулот 300 м + 300 м + 300 м, дам олиш 7 дақиқа.

II БОБ. ҲАРАКАТЛАРГА ЎРГАТИШ ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ЖАРАЁНИНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ СИФАТИДА

Жисмоний тарбия жараёнида ўргатишнинг асосий вазифаси ҳаракат кўникмалари ва махсус билимларини егаллашдир. Жисмоний тарбия жараё­нида ҳам таьлим, ҳам тарбия амалга оширилади. Бунда ўргатишнинг асосий фани ўзаро боғланган ҳаракат тизимини ўз ичига олувчи ратсионал ҳаракат фаолиятлари ҳисобланади. Бирор бир ҳаракатга ўргатиш шуғулла-нувчиламинг жисмоний ривожланиши, функсионал имкониятларини ошириш ва ривожлантириш, соғлиқни мустаҳкамлаш ва ҳ.к. лар билан боғлиқдир.

Ҳаракат фаолиятларига турли ва конкрет вазифаларни ҳал етган ҳолда ўргатилади. Кўпгина ҳолда қуйидагиларга олиб келинади:
1. Ҳаракатнинг дастлабки мактабини таьминлаш, яьни ҳаракат фаолиятини мураккаб шакллари учун дастлабки базани яратган ҳаракат аппаратининг асосий бўгинларида оддий ҳаракатларни бошқаришга ўргатиш. Масалан юқори стартдан чиқиш.
2. "Ёрдамчи" машқлар - янги ёки айрим жисмоний сифатларни ривожланишига таьсир етувчи воситалар сифатида фойдаланиладиган ҳаракат­ларга ўргатиш. Масалан: ҳар хил усулда баландликка сакраш - планкасиз оёқларни ҳар хил кетма-кет ҳаракатлари
3. Кундалик ҳаётда, фаолиятнинг меҳнат, спорт ва бошқа соҳаларда зарур бўлган асосий ҳаракат кўникма ва малакаларини шакллантириш ҳамда такомиллаштиришнинг керакли даражага олиб бориш. Масалан: ҳар хил спорт турлари. Бу вазифаларнинг характерига ва ўрганилаётган ҳаракат фаолиятларининг хусусиядарига боғлиқ ҳолда ўқитиш жараёни бир қатор хусусиятиарига ега. Маьлумки, вазифаларнинг қийинлигига қараб уларга сарф бўладиган вақтлар ҳам турличадир. Масалан: бир-икки бўғинли гимнастика ҳаракатларига ўргатиш маьлум ҳолатларда нисбатан тезроқ бўлади, лекин уларни ўзлаштириш ҳамда мураккаб ҳаракат фаолиядарни юқори даражага оширишга баьзан йиллаб вақтлар кетади (мисол: шест билан сакраш).
Бундай ҳолатда ўргатиш методикаси ҳам фарқ қилади. Ҳаракат фаолиятининг тузилиш мураккаблиги маьлум даражада дасУабки ҳаракат учун асосий методлар танланишини олдиндан аниқлайди.
Оддий ҳаракадарга ўргатишда яхлит ўргатиш қўлланилса, мурак­каб машқларда еса қисмлаб ўргатиш қўлланилади. Ҳаракатнинг тайёрлов, асосий, якуний вазифалари орасида боғланиш муҳим аҳамиятга ва хусусиятларга ега.
Баьзи ҳолларда ўргатишнинг асосий вазифаларидан фойдаланилса, (маса­лан, баландликка сакрашда, депсиниш) бошқа ҳолларда еса тайёрлов вазифасидан фойдаланилади, (масалан: тебраниш ва енгашган ҳолда таянч ҳолатга ўтиш), айрим ҳолларда якуний фазасидан ўргатиш лозим (масалан, болаларга сакрашда юмшоқ қўнишни ўргатиш).
Ҳаракатларга ўргатиш умумий дидактик принсипларига асосланади, бу принсиплар жисмоний тарбия соҳасида ўз махсус ифодасини топади. Бу махсус ҳаракат кўникмалари ва малакаларини ҳосил қилиш қонуниятларидан келиб чиқади.