Тақризчилар: Ўзбекистон Давлат Жисмоний тарбия Институтининг пфд, профессор Ф. А. Керимов; твпктмои амалий фанлар кафедрасининг мудири профессор. Ф. Хўжаев Масьул

МАЛАКАЛАРНИНГ ЎЗАРО ИЖОБИЙ АЛОҚАСИ

Ўрганилаётган ҳаракат фаолияти билан илгари ўзлаштирилган бирор фаолиятнинг тузилиши ўртасида ўхшашлик қанча кўп бўлса, янги ҳаракат фаолиятини ўрганиш шунча енгил бўлади. Бунга асос -ҳаракатларни ўрганиш кетма-кетлигини шундай режалаштириш зарарки, бунда бир ҳаракатни ўзлаштириш кўникма ва малаканинг бошқа ҳаракатни ўрганишга "ижобий кўчиш"га имконият яратсин. Бу жиҳатдан қараганда, фаолиятлари ҳар хил бўлган машқ турларида, айниқса, катта имконитялар мавжуд. Ҳаракат фаолиятининг бундай турларида ҳаракат-ларнинг тузилишининг ўхшашлигига қараб гуруҳларга боииш мумкин. Сўнгра ҳаракатлар мураккаблигига қараб гуруҳларга жойлаштирилса, бу гураҳламинг навбатдаги ҳаракатларга тайёрланиш гуруҳи ьбўлиб қолади. Кўчиш, одатда, ҳаракат фаолиятларини асосий фазалари ўхшаш бўлганда ижобий самара беради. Масалан: чанғи спортига ўрганишни бирин-кетин икки қадамлаб олдинга юриш усули билан бошлаш тавсия етилади, чунки

бу усул бошқа барча юриш елементларини ташкил етади. Турли ҳаракатли машқлар учун спорт турларида "ижобий кўчиш" ҳолатида махсус тайёргарлик, яьни имитатсияли машқлар ёрдамида фойдаланилади.
Масалан: конкида югуриш имитатсияси ва роликларда югуриш конкида учиш спортида кенг ва муваффақиятли қўлланилади. Ҳаракат фаолиятининг асосий вазифасигина емас, ҳатто тайёрланиш ва якунловчи фазаларни егаллашда ҳам малакалар кўчиши ижобий самара бериши мумкин.
Шуни назарда тутиш керакки, "ижобий кўчиш" ўрганишнинг дастлабки босқичларида, айниқса, кенг намоён бўлади. Масалан: граната улоқтириш машқи найза улоқтиришда ёрдам беради.


МАЛАКАНИНГ ЎЗАРО САЛБИЙ ТАьСИРИ

Тузилиш дастлабки фазаларига ўхшаш ва кейингилари ўртасида катта фарқлар бўлган ҳаракат фаолиятини ўзлаштириш жараёнида малакаларнинг ўзаро салбий таьсири кўпинча сезилиб туради. Агар навбат билан бундай ҳаракат фаолиятларини таркиб топтириб кўрилса, у вақтда бит ҳаракатдан иккинчи ҳаракатга, яьни янги ўрганилгандан дастлабки фаза бўйича ўхшаш бўлган ҳаракатга беIXтиёр ўтиш мумкин. Асаб тизими ўз фаолиятини ҳар доим анча тежам билан амалга оширишга интилади. Чунки ЛП. Павлов ва унинг шогирдлари кўрсатиб ўтишганидек, асаб тизими учун одат тусига кирган стеротип фаолият, ҳатто бу фаолият бирмунча соддароқ бўлса ҳам, янги фаолиятга қараганда енгилроқдир.

Ўргатиш жараёнида ўқув материалини рақобатлашувчи малака­ларнинг бир вақтда таркиб топишига йўл қўймасликни ёки кўчишнинг салбий таьсири анча кам бўлишини таьминлайдиган қилиб режалаштириш муҳим. Масалан: олдин турник ёки брусда бир оёқда осилиб кўтарилиш емас, балки тўнкарилиб кўтарилиш мақсадга мувофиқ.