T arbi yad a pedagogik texnologiyalar

0 ‘quv materialining belgili modellari asosida ta ’limni
jadallashtirish 
texnologiyasi
(V.F.Shatalov). 
Donetsk 
ochiq 
universiteti 
professori 
V.F.Shatalov 
o ‘qitishni 
jadallashtirish 
texnologiyasini ishlab chiqdi va am aliyotgatatbiq etib, an’anaviy sinf- 
dars o ‘qitish usulining ochilmagan qirralarini ko‘rsatib berdi.
Bu texnologiyada ta ’lim 
maqsadlari:
- Bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish;
- Flar qanday individual qobiliyatli bolalarning barchasini 
o ‘qitish.
- Tezlashgan o ‘qitish (umumiy o ‘rta ta’lim hajmini 9 yilda 
o ‘qitish).
Prinsiplari:
- ko‘p marta takrorlash, majburiy bosqichli nazorat, yirik bloklar 
bilan o‘rganish;
faoliyatning 
dinamik 
yaxlitligi, 
tayanch 
signallar, ' 
harakatlarni ng m o‘lja!li asoslari;
- shaxsga yo‘naltirilgan yondashuv;
- insonparvarlik (barcha bolalar iqtidorli);
- o ‘quv vaziyatlarining tafovutsizligi, tuzatish uchun istiqbol- 
larning ochiqligi, muvaffaqiyatning o ‘sib borishi;
- ta’lim va tarbiyaning uzviyligi.
M azm unning 
o ‘ziga xos jihatlari:
- o ‘quv materiali yirik hajmda kiritiladi.
- material bloklar bo‘yicha joylashtiriladi.
- o ‘quv materiali tayanch sxema-konspekt ko‘rinishida rasmiy- 
lashtiriladi.
V.F.Shatalov texnologiyasining asosiy g ‘oyasi: darsda talaba- 
larning yalpi faolligini ta’minlaydigan o ‘quv faoliyati tizimi yaratiladi. 
0 ‘quv faoliyatining andozasi asosida tayanch konspektlari (signallari)
- o ‘quv materialining kodlashtirilgan ko‘rsatmali chizmalari yotadi.
I’ayanch - mo'ljalli harakatlar asosi, bolaning ichki aqliy 
faoliyatini tashqi ko'rinishda tashkil etish usuli.
32

---

Tayanch signal - assotsiatsiyaviy ramz (belgi, so‘z, rasm, 
chizma, shakl va boshqa) bo‘lib, ma’lum fikriy ma’noni bildiradi.
Tayanch konspekt - qisqacha shartli matn ko‘rinishidagi 
tayanchli signallar tizimi bo‘lib, yaxlit o ‘quv materialining o ‘zaro 
bogTiq elementlari sifatida tushunchalar, dalillar, g‘oyalar tizimining 
ko‘rsatmali konstruktsiyasini o ‘zida aks ettiradi.
Bu texnologiyada o‘qituvchi mehnati asosiy mavqeni egallaydi 
va bu mehnatga talabalar ayrim hollardagina (nazorat, maslahat, 
yordam) jalb etiladi. Tayanch signallari yordamida o ‘qitish jarayoni 
qator bosqichlardan iborat.
Sinfda o'qitish
: mavzu o ‘qituvchi tomonidan odatdagidek, sinf 
doskasi yonida (bo‘r, latta yordamida) tushuntiriladi, keyin esa 
tayanch konspektlar asosida mavzuni tushuntirish takrorlanadi. 
Talabalarning o ‘z konspektlari ustida mustaqil ishlashi ta’minlanadi 
va frontal tarzda bilimlar mustahkamlanadi.