Statik biokimyо

22-tajriba. Oqsillarni mineral va organik kislotalar ta’sirida cho‘ktirish 
Oqsil organik kislotalar (trixlorsirka kislota, sulfosalitsil kislota) va kontsentrlangan 
mineral kislotalar ta’sirida denaturatsiyaga uchraydi, suvsizlanishi va zaryadsizlanishi tufayli 
cho‘kmaga tushadi. Sulfat va xlorid kislotalar uzoq vaqt ta’sir qilsa, oqsil qisman gidrolizga 
uchrab cho‘kma asta-sekin erib ketadi. Nitrat kislotada cho‘kma sekin eriydi. Organik kislotalar 
ta’sirida cho‘ktirish keng qo‘llanilmoqda. Tirxlorsirka kislota miqdoriy analizlarda oqsilsiz filtrat 
olish uchun, sulfosalitsin kislota, nitrat kislota klinik labaratoriyalarda siydik va boshqa biologik 
suyuqliklardagi oqsilni aniqlash uchun ishlatiladi. Oqsil eritmasiga ko‘p miqdorda spirt yoki 
atseton qo‘shilsa, oqsilning loyqa yoki pag‘a-pag‘a cho‘kmasi tushadi.
Bu reaktsiya oqsil kolloid zarrachasining suvsizlanishiga asoslangan. Oqsil neytral yoki 
kuchsiz kislotali eritmalarda oson cho‘kadi. Agar elektrolit qo‘shilsa, cho‘kish tezlashadi. 
Organik erituvchilar past temperaturada 0-15
0 
da qisqa vaqt ichida ta’sir qilsa oqsil nativ holatini 
saqlab qoladi, bu erituvchilar ko‘proq ta’sir qilsa, oqsil denaturatsiyaga uchraydi. 
Kerakli asbob va reaktivlar: 
kontsentrlangan nitrat, sulfat kislota, tuxum oqsilining 1% 
eritmasi, shtativ, probirkalar, trixlorsirka kislotaning va sulfosalitsin kislotaning 10 % eritmasi, 
96
0
spirt yoki atseton, NaOH ning to‘yingan eritmasi 
 
Ishning bajarilishi:
a) 2 ta probirka olib, brinchisiga 10-15 tomchi kontsentrlangan nitrat kislota, ikkinchisiga 
shuncha miqdorda kontsentlangan sulfat kislota qo‘yiladi. Har ikkala probirkani 450 burchak 
hosil qilib qiyshaytirib, 10-15 tomchi 1 % oqsil eritmasidan ohistalik bilan tomiziladi. Har ikki 
qavat suyuqlik chegarasida yupqa oqsil cho‘kmasining pardasi (plyonkasi) hosil bo‘ladi.
b) 2 ta probirkaga 5 tomchi 1% tuxum oqsili tomizib, birinchisiga 1-2 tomchi 10% 
trixlorsirka kislota, ikkinchisiga 1-2 tomchi 10 % sulfosalitsil kislota qo‘shilib, oq cho‘kma hosil 
bo‘lishi kuzatiladi.
 

---

v) 5 tomchi 1 % tuxum oqsiliga 20-25 tomchi 96% spirt yoki atseton qo‘shiladi. Eritma 
loyqalanadi. Uning ustiga 1 tomchi NaOH ning to‘yingan eritmasidan qo‘shiladi. Bir oz turgach 
oqsil cho‘kmaga tushadi. 
Oqsillarni cho‘ktirish bo‘yicha o‘tkazilgan tajribalarning natijalari jadval ko‘rinishda 
ifodalanadi. 
 
Oqsillarni 
cho‘ktiruvchi 
moddalar gruppala 
rining nomi
 
 
Foydalanilgan 
reaktivlar 
Cho‘kmaning tabiati 
va nomi 
 
 
Cho‘ktirish 
reaktsiyasining 
printsipi va 
xususiyati