Statik biokimyо

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI 
QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI 
FIZIOLOGIYA KAFEDRASI 
O. R. KARIMOV, SH.O. QURBONOV, M.Z. HALIMOV 
UMIMIY VA SPORT BIOKIMYOSIDAN 
LABORATORIYA MASHG‘ULOTLARI
 
(jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat bakalavr yo‘nalishidagi talabalar uchun 
o’quy qo‘llanma) 
Qarshi 2013 yil 

---

Taqrizchilar: 
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti 
professori, qishloq xo’jaligi fanlari 
doktori
I.I.Irnazarov
Mirzo Ulug’bek nomidagiO’zbekiston Milliy 
Universiteti Odam va hayvonlar fiziologiyasi 
kafedrasi dotsenti, biologiya fanlari 
nomzodi A.
Sh.Qurbonov
 
 

Ushbu uslubiy qo’llanma Qarsh davlat universiteti Fiziologiya kafedrasining 

2012 yil 2 martdagi №__ sonli bayonnomasi, Tabiatshunoslik va geografiya 
fakulteti o’quv-uslubiy kengashining 2012 yil ___ mardagi majlis qarori hamda 
Universitet o’quv-uslubiy kengashining 2012 yil____________ bayonnomasi 
bilan nashrga tavsiya etilgan. 

---

 
 STATIK BIOKIMYО
 
UGLYEVODLAR KIMYOSI 
Nazariy tushuncha: 
Uglevodlar tirik organizmlar, ayniqsa o’simliklar olamida keng tarqalgan organik 
moddalardan biridir. Ularning asosiy vazifasi hayotiy jarayonlarni energiya bilan ta‘minlash 
bilan bir qatorda, nuklein kislotalarning tarkibiy qismlaridan biri bo’lib hisoblanadi. Shuningdek 
ular ayrim kofermentlar, vitaminlar, antibiotiklar va boshqa biologik faol moddalar biosintezida 
asosiy xomashyo hisoblanadi. Ulardan tegishli biokimyoviy reaktsiyalarda aminokislotalar, 
yog’lar va boshqalar sintezlanadi. Uglevodlar oqsillar va lipidlar bilan kompleks hosil qilib 
(glikoproteinlar, glikolipidlar) membranalarning tashkil topishida va ular faoliyat ko’rsatishida 
ishtirok etadi. 
Uglevodlar tarkibi va tuzilio’iga ko’ra uch guruhga bo’linadi: monosaxaridlar yoki 
monozalar, oligosaxaridlar (bulardan tabiatda ko’proq di- va trisaxaridlar uchraydi), 
polisaxaridlar (monosaxaridlar asosida hosil bo’lgan yuqori moleulyar biologik polimerlar). 
Monosaxaridlar 
Monosaxaridlar kristall tuzilgan, shirin mazali, suvda yaxshi eriydigan moddalardir. 
Aksariyat monosaxaridlar CnH
2
nOn formula bilan ifodalanadi. Shunga ko’ra ular C va O 
atomining soniga qarab bir necha guruhga bo’linadi: biozalar- C
2
H
2
O
2
, triozalar- C
3
H
6
O
3
, 
tetrozalar- C
4
H
8
O
4
, pentozalar- C
5
H
10
O
5
, geksozalar- C
6
H
12
O
6
, geptozalar- C
7
H
14
O
7
va 
hokazolar.
Monosaxaridlar molekulasida bir vaqtning o’zida gidroksogruppa yoki keton gruppalari 
bo’ladi. Shu sababli ular ichki poluatsetallar hosil qilib, ochiq zanjirli va tsiklik ko’rinishlarda 
uchraydi. 
Monosaxaridlarning tsiklik ko’rinishdagi poluatsetal yoki glyukozid gidroksogruppa 
molekuladagi boshqa gidroksogruppalardan farq qiladi, ular fazoviy joylashuviga qarab 

- va 

- 
ko’rinishga ega bo’ladi. 
Monosaxaridlar molekulasida erkin aldegid gruppa bo’lganligi uchun ular qaytaruvchi 
xossasiga ega. Ularning shu xossasidan foydalanib, biologik ob’ektlardagi shakar