Toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali 9-Mavzu: Oziq-ovqat uglevodlari, ularning kimyoviy xususiyatlari va tahlil qilish usullari Reja

---

TOSHKENT KIMYO-TEXNOLOGIYA INSTITUTI 
SHAHRISABZ FILIALI

 
9-Mavzu: Oziq-ovqat uglevodlari, ularning kimyoviy xususiyatlari va 
tahlil qilish usullari 
Reja 
1.
Uglevodlarni umumiy tavsifi. 
2.
Uglevodlarni fiziologik ahamiyati. 
3.
O‘zlashtiriladigan va o‘zlashtirilmaydigan uglevodlar. 
4.
Tahlil qilish usullari 
Tayanch so‘z va iboralar 
Uglevodlar, monosaxaridlar, glyukoza, fruktoza, galaktoza, arabinoza, 
ksiloza, D-riboza, polisaxaridlar, pektinli moddalar, uglevodlarni fiziologik 
ahamiyati, kraxmal, glikogen, sellyuloza 
Hozirgi vaqtda qabul qilingan sinflanishga muvofiq uglevodlar 3 guruhga 
bo‘linadi: monosaxaridlar, oligosaxaridlar va polisaxaridlar 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Monosaxaridlar
Ugdevodlar 
Monosaxaridlar
Polisaxaridlar
Aldozlar
Ketozlar
1-tartibli 
polisaxaridlar 
(oligosaxaridlar)
2-tartibli 
polisaxaridlar 
(poliozlar) 
Gomopolisaxaridlar
Geteropolisaxaridlar

---

Odatda monosaxaridlar 3 tadan 9 tagacha uglerod atomidan tashkil topgan. 
Eng ko‘p tarqalganlarga pentozalar va geksozalar kiradi. Funksional xususiyatlariga 
ko‘ra ular aldozalar va ketozalarga bo‘linadi. 
Monosaxaridlarga glyukoza, fruktoza, galaktoza, arabinoza, ksiloza va D-
riboza kiradi. 
 
 
Glyukoza (uzum shakari) erkin holda ho’l mevalarda uzumda 12%, olxo‘ri, 
gilosda 5-6%, asalda 36%) bo‘ladi.
Fruktoza toza holda asalda 37%, uzumda esa 5,5% uchraydi. 
Galaktoza – sut shakari laktozani tarkibiy qismi bo‘lib, sutda o‘simlik 
to‘qimasida va urug‘ tarkibida uchraydi. 
Arabinoza pektinli va shilimshiq moddalar, kamedlar, gemitsellyuloza 
tarkibiga kiradi. 
Ksiloza (daraxt shakari) paxta shulxasi, makkajo‘xori so‘tasi tarkibida 
bo‘ladi. Ksiloza pentozan tarkibiga kiradi. 
D-riboza monosaxaridlar ichida alohida o‘rinni egallaydi. Biologik faol 
modda sifatida universal komponent bo‘lib nasliy informatsiya uzatishda mas’ul. — 
ribonuklein (RNK) va dezoksiribonuklein (DNK) kislota; ATF va ADF tarkibiga 
kiradi, ular asosida energiya yig‘iladi va tarqatiladi.