Statik biokimyо

6 - tajriba. Saxarozaning gidrolizi. 
Saxaroza deyarli barcha o’simliklar shirasida uchraydi. Lekin u asosan shakarqamish va 
qand lavlagi shirasidan olinadi. Shuning uchun ham u ba‘zan shakarqamish yoki lavlagi shakari 
deb ataladi. U oson kristallanadi, suyuqlanish temperaturasi 184
0
C, qutblangan nur sathini 
o’ngga buradi. 
Saxaroza gidrolizga uchraganda qutblangan nur sathini o’ngga burishi gidroliz natijasiga 
qarab chapga almashib qoladi (chunki glyukozaning solishtirma burish burchagi +52,5
0
, 
fruktozaniki-92
0
). Shuning uchun ham bu jarayon inversiya deb (inventere – lotincha bo’lib, 
qayta aylantirmoq demakdir), hosil bo’lgan shakar eritmasi esa invertirlangan shakar deb ataladi. 
Saxarozaning gidrolizlanishidan hosil bo’ladigan glyukoza bilan fruktoza aralashmasini 
invert qand va shu gidroliz jarayonida ishtirok etgan ferment-saxaraza invertaza nomi bilan ham 
yuritiladi. 
Probirkaga saxarozaning 1 foizli eritmasidan 1 ml olib, uning ustiga barobar hajmda 
Feling suyuqlig’idan qo’shib qizdiriladi. Saxaroza molekulasida erkin aldegid turkumi 
bo’lmaganidan reaktsiya natijasiz bo’ladi. Ya‘ni glyukoza bilan ishlangandagiga o’xshash sariq 
rangli CuOH yoki qizil rangli Cu
2
OH hosil bo’lmaydi. Shu xilda saxaroza bilan Trommer, 
Nilander va oyna reaktsiyalari bilan ishlanganda, ular ham natijasiz chiqadi. 
Kerakli asbob va reaktivlar:
probirka, gaz gorelkasi, 1% saxaroza eritmasi, 
kontsentrlangan HCI, Feling reaktivi , 10% NaOH eritmasi.
 
Ishning bajarilishi: 
Probirkaga 1% saxarozadan olib, uning ustiga 3-4 tomchi kontsentrlangan xlorid 
kislotadan tomizib qaynatiladi. So’ngra suyuqlikni ishqor bilan neytrallab, uning ustiga Feling 
suyuqligidan 1 ml qo’shib qizdiriladi. Natijada xuddi glyukoza bilan ishlangandagi singari sariq 
rangli CuOH yoki qizil rangli Cu
2
OH hosil bo’ladi. Trommer, Nilander va oyna reaktivlari bilan 
ishlanganda ham shu xilda natija olinadi. Reaktsiyaning musbat bo’lishi saxarozani xlorid kislota 
bilan qaynatganda uning gidrolizlanishidan fruktoza bilan bir qatorda glyukoza hosil bo’lishiga 
bog’liqdir. 

---