So'zboshi

Nazorat savollari va topshiriqlari

7. 
   Kristallanish jarayoni deb nimaga aytiladi va bu jarayon ishlab chiqarishda qanday maqsadlar uchun qo'llaniladi?
   
8. 
   Eritmaning o'ta to'yinish holatiga qanday erishish mumkin?
   
9. 
   Kristallanish jarayonining boshqa moddalar ajratish usullariga nisbatan qanday afzaliklarga ega? Misollar keltirib izohlang.
   
10. 
    Kristallizatorlarni ishlash tamoyiliga ko'ra tasniflang va tuzilishini tuchuntiring.
    
11. 
    Kristallizatorlarning moddiy va issiqlik balanslarini ifodalovchi tenglamalardagi kattaliklarning fizik ma'nosini izohlang.
    

X BOB. MEMBRANA ORQALI MODDA ALMASHINISHI
10. l-§. Umumiy tuchunclialar

Xalq xo'jaligining ko'pchilik sohalarida suyuq va gazsimon aralashmalarni ajratish uchun haydash, rektifikatsiya, ekstraksiya, adsorbsiya va boshqa usullardan foydalaniladi. Biroq aralashmalarni ajratishda eng universal usul hisoblangan membranali usulni qo'llash yaxshi samara berishi mumkin. Bu usulning mohiyati yarim o'tkazuvchan membranalar orqali modda o'tkazish jarayonini tashkil etishdan iborat.

Hozirgi paytda membranali usul turli maqsadlar uchun ishlatilmoqda:

1. 
   kimyo va neft kimyosi sanoatida - azeotrop aralashmalarni ajratish, eritmalarni tozalash va quyuqlashtirish, eritmalar tarkibida kichik molekulali komponentlarni ushlagan yuqori molekulali birikmalarni tozalash yoki ajratib olish va hokazo;
   
2. 
   biotexnologiya va tibbiyot sanoatida — biologik faol moddalar, vaksinalar, fermentlar va shu kabi boshqa birikmalarni ajratish va tozalash;
   

3) oziq-ovqat sanoatida — meva va sabzavot sharbatlari, sutni
quyuqlashtirish, yuqori sifatli qand olish va hokazo.
Membranali jarayonlar, ayniqsa, suv va suvli eritmalarni qayta ishlash hamda oqova suvlarni tozalashda keng qo'llanilmoqda.
Oxirgi yillari membranali jarayonlar gaz aralashmalarini ajratishda ham tarqalmoqda. Masalan, havodan kislorodni ajratib olish, kislorod bilan to'yingan havo olish, tabiiy gazdan geliy va S0₂ ni ajratib olish kabi jarayonlarga membranali usulni qo'llash yaxshi samara bermoqda.
Sanoatning turli sohalarida qo'llanilayotgan ajratishning membranali usullari quyidagi turlarga bo'linadi: teskari osmos, ultrafiltrlash. mikrofiltrlash, dializ, elektrodializ, membrana orqali bug'lanish, membranali distillash, elektroosmofiltriash, membrana yordamida gazlarni ajratish. Ushbu jarayonlarning barchasida ajralayotgan aralashma yarim o'tkazuvchan membrana bilan kontaktda bo'ladi.
Harakatlantiruvchi kuchning turiga ko'ra membranali jarayonlar quyidagicha tasniflanadi:

1. 
   harakatlantiruvchi kuch sifatida bosim gradienti ishlatilganda -baromembranali jarayonlar (teskari osmos, nanofiltrlash, ultrafiltrlash. mikrofiltrlash);
   
2. 
   harakatlantiruvchi kuch sifatida konsentratsiya gradienti qabul qilinganda — diffuzion-membranali jarayonlar (dializ, membrana orqali bug'lanish, membrana yordamida gazlarni ajratish va boshqalar);
   
3. 
   harakatlantiruvchi kuch sifatida elektr potensiali qo'llanilganda elektrmembranali jarayonlar (elektrodializ, elektroosmos va boshqalar);
   
4. 
   harakatlantiruvchi kuch — temperatura gradienti bo'lsa termomembranali jarayonlar (membranali distillash va boshqalar).
   

Ba'zi bir membranali jarayonlarda ikki yoki uch xil harakatlantiruvchi Ikuchlar birga bo'lishi mumkin;
Membranadan o'tgan mahsulot permeat deb ataladi, ajralayotgan aralashmaning membrana oldida qolgan qismi retant (ayrim paytlarda \ konsentrat) deb yuritiladi.