Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
170 
bo’lmaydi. Ishlab chiqarish salohiyati unchalik katta bo’lmaganligi sababli bunday 
qishloqlarning aksriyati shahar yoki shaharcha maqomiga ega emas. 
Aralash tipdagi qishloqlar yuqoridagi ikki sohalarning rivojlanishi yoki 
qishloq ho’jaligi va u bilan sanoat korxonalari negizida vujudga kelgan. Bunday 
qishloqlarning demografik salohiyati nisbatan katta bo’lishi mumkin. Demak, 
qishloqlarning katta-kichikligini ularning bajaradigan funksiyasi belgilab beradi. 
Bu aholi geografiyasining eng muhim qonuniyatlaridan biri hisoblanadi. 
Qishloqlarning katta-kichikligi ularning funksiyasi bilan bog’liq bo’lish 
bilan birga, bunday aholi qo’g’onlarida aholiga aholiga xizmat ko’rsatish va servis 
sohasini rivojlantirish sharoiti turlicha bo’ladi. Qishloq aholi punktlari zich 
joylashgan hududlarda o’ziga xos “qishloq aglomeratsiyasi” shakllanib, ular 
doirasida mayatniksimon migratsiya kuzatiladi va bular qishloqlarning qanday 
hududda tarkib topganiga ham bog’liq bo’ladi. O’zbekiston qishloqlari 
geografiyasini quyidagilarga ajratish mumkin: 
Vodiy qishloqlari 
- “vodiy” tushunchasi ko’proq gidrologik shahobchalar, 
xususan, daryolar va ularning ishlari bilan bog’liq. Odatda daryo vodiylari 
cho’zinchoq shaklda bo’lib, ularning konfiguratsiyasi (geografik qiyofasi) suv 
ayrig’ich chiziqlari va daryo havzalari bilan belgilanadi. Jumladan O’rta Osiyoning 
durdonasi hisoblangan farg’ona vodiysi, uning ijtimoiy va iqtisodiy geografiyasini 
shakllanishida Sirdaryo hamda ko’plab soylar ta’siri hal qiluvchi bo’lgan. Shu 
o’rinda aytish mumkinki, Farg’ona soylar va ularning yoyilmasida, quyi qismida 
paydo bo’lgan vohalar yig’indisidir. Bunday solar vodiyda ko’p: So’x, Isfara, 
Shohimardonsoy, 
Marg’ilonsoy, 
Namangansoy, 
Chortoqsoy, 
Kosonsoy, 
Chodaksoy, Rezaksoy va h.k. Aynan, ular vodiy hayotida katta ahamiyatga ega. 
Demak, vodiy kishloq gidrologik mazmunga ega bo’lgan fenomen 
hisoblanadi. Shuningdek, Farg’ona vodiysiga nisbatan cho’kma, botiq (kotlovina, 
vpadina) tushunchalari ham ishlatiladi. Bu esa fikrimizcha, geologiya va 
geomorfologiya fanlari nuqtai-nazardan to’g’ri hisoblanadi. 

---