Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

3 4 -  § .  M a s s a ,  zichlik  va  kuchning  birliklari

M assa asosiy fizik  kattaliklardan  biri  boMib  hisoblanadi.  M assa 

birligi asosiy birliklardan  biridir.  Xalqaro kelishuvga muvofiq  massa 

birligi qilib SI  da kilogramm (kg) qabul  qilinganligini eslatib o ‘tam iz 

(3-  § ga q.).

Amalda massaning bu birligidan tashqari boshqa quyidagi birliklari

1

  g (gramm) =  

10“3

 kg;

1

  mg  (milligramm) =  

10-3

 g =  

10

"* kg,

1

  mkg (mikrogramm) =  

10-6

 g =  

10-9

 kg

va sistemaga kirmagan birligi

It  (tonna)  = 

103

  kg dan  ham  foydalaniladi.

(

68

)  fo rm u lad an   fo y d alan ib ,  m od d a  zich lig in in g   birligini 

aniqlash  m um kin:  zichlik  birligi  massa  birligining  hajm  birligiga 

nisbatiga  teng.

S I   da  zich lik  birligi  qilib  bir  kub  m etr  hajm dagi  massasi  bir 

kilogramm  bo'lgan  m oddaning  zichligi  qabul  qilingan.  T a ’rifga 

asosan:

ini _ H   _  lkg  _  i  kg

[PJ"[K ] 

lm

3

 

m3 ’

Shuningdek,  zichlikning

_ g_ 

_mg_ 

_g_

3 ’ 

3 ’ 

3  ’ 

3

sm 

mm 

m 

m

kabi  birliklari  ham  qoMlaniladi.  Bu  birliklar  orasidagi  bogManish 

quyidagicha:

,  g  _ 

10

~3kg  ^ 10-з  kg  .

s m 3 

10_ 6 m 3 

m 3

104

---

M odda zichligi tem peratura va bosimga bog‘liq ekanligini  32-  § 

da  qayd  etib  o'tilgan  edi.  Shuning  uch un   jadvallarda,  odatda, 

m oddalarning  norm al sharoit  (1,013  •  105P a ga teng bosim  va 0°C 

tem peratura)  dagi  zichligi  beriladi.

(71) 

fo rm u la d a n   fo y d a la n ib   k u c h n in g   b irlig in i  a n iq la sh  

m um kin.

Kuch  birligi  qilib  birlik  massali  jism ga  birlik  tezlanish  bera 

oladigan  kuch  qabul  qilingan:

И  = И ' [ 4

SI  da  kuch  birligi  qilib  nyuton (N )  qabul  qilingan.  1 kg massali 

jismga  I  - f   tezlanish  bera  oladigan  kuch  1  nyuton  deyiladi:

lN  =  l k g l - ^  =  lk g — .

s 

s

A m alda  kuchning quyidagi  birliklaridan  ham  foydalaniladi:

1  MN  (meganyuton) =  10

6

 N;

1  kN  (kilonyuton) =  10

3

 N;

1  mN  (millinyuton) =  10

-3

 N;

1 

цЫ  (mikronyuton) =  lO^N.