Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

K = K0(l + p/)=K0[ l + ^

 = Ft 

bu  yerda  TQ =  273  K.  B inobarin,

273+t  _ v   T

0  273 

0  T

q

  ’

V_

T

(26a)

(26) 

va  ( 2 6 a)  fo rm u la la rn i  b ir-b irig a   ta q q o s la b ,  G e y - 

Lyussakning  birinchi  qon un i  K lapeyron—M endeleyev  tenglam a- 

sining xususiy xoli  ekanligiga yana bir m arta ishonch  hosil qilamiz.

3 . 

Izo x o rik   jarayon . 

B unday  jarayonda  V  =  const  bo'ladi. 

K lapeyron—M endeleyev tenglam asidan  izoxorik jarayon quyidagi

~   = const yoki  —   = 

=  • • • 

T  

т 

T

(30)

ko'rinishdagi  holat  tenglam asi  bilan  tavsiflanadi,  bu  yerda pn  va p 

lar  mos  ravishda  gazning  T0 va  T tem peraturalardagi  bosimi.

D em ak,  hajm  o'zgarm as  bo'lgan  sharoitda,  gazning  bosimi 

absolyut  temperaturaga  to'g'ri  proporsional  bo'ladi.

317

---

р

Izoxorik jarayonni  ham  G ey-Lyus- 

sak tajriba asosida o'rganib, gazning bosi­

mi bilan temperaturasi orasida quyidagicha 

bog'lanish  mavjudligini aniqladi:

P = P

q

( \ + V ) ,  

(31)

-273 

0

bunda y—bosimning term ik koeffitsienti 

deb  ataladi.  (31)  dan

1 7 3 -rasm.

(32)

ekani  kelib  chiqadi.  D em ak,  bosimning termik koeffitsienti berilgan 

gaz massasining hajmi о ‘zgarmas  bo ‘Igan sharoitda  temperaturasini 

bir gradusga о ‘zgartirilganda bosimining nisbiy о ‘zgarishini ко ‘rsatar 

ekan.  Barcha  ideal  gazlar u ch u n   у  ning  son  qiym ati  bir  xil  b o'lib ,

ga  teng dir.  D em ak ,  hajm  o'zgarm as  b o ‘Igan  sharoitdagi  gaz 

massasining  temperaturasini  bir  kelvinga  о ‘zgartirilganda  uning 

bosimi  dastlabki  (11Ъ  К  dagi)  bosimining  1/273  qismiga  o'zgaradi.

(31)  form ula  G ey-Lyussak  to m onidan  yaratilgan  q on u nning 

analitik  ko‘rinishi  bo'lib,  u n i  G ey-Lyussakning  ikkinchi  qonuni 

deb  ataladi va  quyidagicha  ta ’riflanadi:  berilgan  massali gaz uchun 

hajm  о ‘zgarmas  bo ‘Igan  sharoitda  gazning  bosimi  temperaturaning 

о ‘zgarishi  bilan  chiziqli  о ‘zgaradi.

Bu qonun  1787- yilda  fransuz fizigi  Shari  tom onidan tajribalar 

asosida  taxm iniy  aytilgan  edi,  shuning  uch un   uni  b a ’zan  Shari 

qonuni deb  ham   yuritiladi.

Abssissa o'qiga gaz temperaturalarining qiymatini, ordinata o'qiga 

shu  tem peraturalarga  mos kelgan bosim lar qiym atini  q o ‘yib,  hosil 

qilingan  nuqtalar  orqali  tutash  chiziq  o'tkazsak,  izoxora  chizig'i 

hosil bo'ladi.  Hajmning turli  qiymatlariga turli izoxoralar mos keladi 

(173-  rasm).

Absolyut tem peratura yordam ida  (31)  formulani quyidagi sodda 

ko'rinishga  keltirish  m um kin: