Keng bargli oʻrmonlar
M
o’tadil zonaning bargli o’rmonlari (shu jumladan aralash, lekin bargli turlari ko’p
bo’lgan) Shimoliy Amerika mintaqalarida keng tarqalgan bo’lib, qishi ancha iliq, yanvarning
o’rtacha harorati 0°C atrofida va undan bir oz pastroq, eng issiq oyning o’rtacha harorati uzoq
issiq mavsum 20-25°C atrofida. Bu yerda yog’ingarchilik ko’p – yiliga 800-1000 millimetr
miqdorda va ular ozmi-ko’pmi teng taqsimlanadi. Shimoliy Amerikada Yevrosiyodan farqli
o’laroq, bunday o’rmonlar faqat sharqiy qismida yaxshi rivojlangan: ular Atlantika qirg’og’i
bo’ylab keng mintaqani egallaydi, shimolda janubiy tundraga yaqin, janubda esa subtropik nam
o’rmonlar bilan birlashadi. Qit’aning ichki qismida bunday ekotizimlar egallagan maydon
Buyuk Amerika ko’llari bo’ylab shimoli-g’arbiy tomonga qarab asta-sekin kichrayib boradi va
g’arbda u o’rmon dashtlarining ancha keng maydoniga aylanadi. Shuni ta’kidlash kerakki,
okeandan uzoqlashganda, turlarning xilma-xilligi kamayib boradi, birinchi navbatda ko’proq
issiqsevar turlar yo’qoladi va Yuqori ko’li g’arbida va Missisipi boshida keng bargli daraxtlar
o’z o’rnini mayda bargli daraxtlarga bo’shatib beradi.
Shimoliy Amerikaning keng bargli o’rmonlari har qanday mavsumda ham ajoyib. Deyarli barcha tirik
mavjudotlar turlarining boyligi jihatidan ular Sharqiy Osiyodagi o’xshash ekotizimlar bilan
taqqoslaganda, Yevropadagi o’xshash o’rmonlarga qaraganda ularning ancha boyligini sezish mumkin.
Bu yerda har xil turdagi daraxtlar o’sadi – zarang, eman, jo’ka, yong’oq (
kariya
) olcha. Katta bargli buk,
g’arbi chinori (sikamor), qora yong’oq, likvidambar keng tarqalgan. Ilgari ko’p sonli Amerika
kashtanining ekilishi XX asrning boshlarida boshqa turdagi kashtan ekinlari bilan Xitoydan olib kelingan
zamburuq kasalligi tufayli qattiq zararlangan. Bu daraxtlarning deyarli barchasi 30-40 metrgacha o’sadi
va magnoliya qarindoshining balandligi – chiroyli gullaydigan lola daraxti – ildiz oldi tana aylanasi
diametri taxminan uch metr bo’lgan, balandligi 60 metrga yetishi mumkin.
Bargli o’rmonlarning pastki qatlamlari ham juda boy. Ikkinchi darajali o’ziga xos daraxtlar orasida
grab, temir daraxti, olxo’ri, olma daraxtlari va ba’zi chinorlar bor. Lianalar ham bor. O’tlar orasida
qarg’atuyoq, qandiq, binafsha yaqqol ko’zga tashlanadi. Ko’plab chiroyli gullaydigan o’simliklarni bu
yerda uchratish mumkin. Gullash odatda bahorda boshlanadi va kuzda yakun topadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |