Shimoliy amerika

Tropik oʻrmonlar  

 

S

himoliy  Amerikaning  tropik  o’rmonlari  boy  va  xilma-xil,  lekin  ular  har  xil  tarqalgan:  eng 

janubdagisi  Florida  yarim  oroli  janubi-sharqida,  Antil  orollarida  va  Markaziy  Amerikadagi 

Meksikaning janubidan Panama bo’ynigacha. Relyefi asosan tog’li. Tog’lari baland bo’lmasa-da, ular 

ko’pincha nam havo oqimini o’tkazishga to’sqinlik qilishadi. Natijada, bir tog’ tizmasining turli yon 

bag’irlarida  yog’ingarchilik  miqdori  farqi  juda  katta  bo’lishi  mumkin.  Shunga  ko’ra,  bu  sharoitda 

ekotizimlar  o’ziga  xos:  doimo  nam  tropik  o’rmonlardan  (asosan  sharqiy  yon  bag’irlarida)  quruq 

o’rmonlar va savannalargacha (asosan g’arbiy). 

Tropik zonada harorat o’zgarishi bilan bog’liq mavsumiylikning yo’qligi odatiy holdir (ya’ni, 

qish  va  yozning  almashinuvi  yo’q),  lekin  yil  davomida  nam  mavsum  (yomg’irli  mavsum)  quruq 

mavsumga  (qurg’oqchilik  mavsumi)  almashtiriladi).  Harorat  doimiy  issiq  –  dengiz  sathidagi 

o’rtacha harorat 24 dan 28°C gacha o’zgarib turadi. Namlik yuqori bo’lgan hududlarda odatda yiliga 

2000  millimetrdan  ortiq  yog’ingarchilik  tushadi,  ba’zi  joylarda  esa  undan  ham  ko’proq  yomg’ir 

yog’adi – 7000 millimetrgacha. Yomg’irning asosiy qismi yoz va kuzga to’g’ri keladi,  qishda va 

bahorda esa kam bo’ladi. Quruqroq va namli hududlarda yillik yog’ingarchilik miqdori 1000 dan 

2000 millimetrgacha o’zgaradi va quruq mavsumda umuman yomg’ir bo’lmasligi ham mumkin. 

Doimiy nam yomg’irli o’rmonda har xil turdagi daraxtlar o’sadi. Odatda ular yaxshi mustahkam 

yon  ildizlarga  ega  –  bu  o’simlikning  barqarorligini  ta’minlaydigan daraxt  tanasidan  chiqqan ildiz 

shozxlardir.  Ular  orasida  baland  seybalar,  kaoba,  balza,  keshyu  yong’og’i,  har  xil  palmalar  va 

boshqalar  bor.  Bu  o’rmonlar  quyoshga  tomon  intilgan  baland  bo’yli  lianalarga  boy.  Daraxt 

tanalarida  (qobig’ining  orqasida)  va  novdalarning  ayri  shoxlarida  epifit  o’simliklari–  orxideya, 

bromeliadlar va ba’zi paporotniklar joylashadi. Epifitlarning o’ziga xos umumiy xususiyatlari – zaif 

ildiz tizimi, tuproqsiz rivojlana olishi va namlikni ushlab turishga moslashishidir. Bunday o’rmonlar 

azaldan Janubiy Amerika o’rmonlari bilan bog’liq. 

 

---

 

 

 Hayvonot dunyosi ham juda xilma-xil. Janubiy Amerikada keng tarqalgan ko’plab turlarni 

albatta  bu  yerda  uchratish  mumkin.  Mashhur  yaguarlar  va  tapirlar  bunga  yaqqol  misol  bo’la 

oladi. Shu bilan birga, yalqovlar (lenivets) va zirhli sutemizuvchilarning o’ziga xos va oddiy guruhi 

vakillari bo’lgan chalatishlilar (

tishlarida emal va ildiz bo’lmaydi)

, yoki ba’zilarida umuman tishlari 

yo’q (chumolixo’rlar) turlar bor. Ulkan chumolixo’rlar Markaziy Amerika o’rmonlarida yashaydilar. 

Voyaga  yetganlarining  tana  uzunligi  217  santimetrga  yetadi.  Chumolixo’rlar  ekzotik  ko’rinishga 

ega: juda uzun naycha shaklidagi tumshuq va old oyoqlarida kuchli tirnoqlari bor. Ularning asosaan 

termitlar  va  chumolilar  bilan  oziqlanadi.  Ular  tirnoqlari  yordamida  termit  inlarini,  hasharotlarni 

tutish  uchun  yopishqoq  uzun  tilini  ishlatadi.  Bu  yerda  katta  baqirioq  maymunlar  va  o’ziga  xos, 

cho’chqaga  o’xshagan  jufttuyoqlilar  vakillari  –  pekarsimonlar  uchraydi.  Kemiruvchilar  orasida 

Shimoliy Amerikaning ko’plab tipik guruhlari bor, masalan, nozik kiyik sichqonlari.