Nam subtropik o’rmonlardagi bo’g’imoyoqlilarning xilma-xilligi orasida davriy
sikadalarining noyob guruhi ajralib turadi. Ular sayroqi sikadalarning qarindoshlari – asosan,
tropik va subtropik o’rmonlarga xos bo’lgan katta xartumli hasharotlar. Bu oila o’z nomi bilan
sayroqi sikadalar (odatda faqat erkaklari) ko’krak qafasining orqa tomonining pastki qismidagi
maxsus timbal a’zolari yordamida juda baland ovozda sayray oladi. Bu a’zo rezonator vazifasini
bajaradigan bo’shliqlardan iborat.
Shimoliy Amerika davriy sikadalari bu oilaning eng katta a’zolari emas. Voyaga yetgan
sikadalarning uzunligi odatda 3,5 santimetrdan oshmaydi. Asosan qora yoki qoramtir,
shuningdek qora yoki to’q sariq, yoki pastda yorqin qizg’ish yoki sarg’ish chiziqlari bor qora
rangda, turiga qarab, ko’zlari qizil, qanotlari qizil yoki to’q sariq shaffof rangli tomirlar bilan
qoplangan.
Sikadalarning rivojlanishi o’zigacha. Uzoq qarindoshlarining to’liq hayot sikli qisqa yoki
aksincha juda uzun bo’lishi mumkin, lekin kattalari deyarli har yili paydo bo’ladi, lekin davriy
sikadalarda hayot sikli anchagina uzoq lekin tizimlashgan (ba’zi turlarida – 13, boshqalarida esa
– 17 yil). Bu shuni anglatadiki, ba’zi hududlarda bir vaqtning o’zida bir populyatsiyadagi kattalar
paydo bo’ladi. Shunga ko’ra, turga qarab, kelasi safar katta sikadalarni bu yerda 13 yoki 17 yil
ichida topish mumkin. Garchi ba’zida ular biroz oldinroq yoki biroz keyinroq paydo bo’lishi
mumkin. O’n yetti yoshli sikadalarni asosan mo’tadil iqlimning shimoliy bargli o’rmonlarda, 13
yoshli sikadalarni esa asosan yashash joyi nam subtropik o’rmonlarda uchratish mumkin.
Davriy sikadalarning hayot tarzi qanday? Voyaga yetgan sikadalar yozning birinchi yarmida
daraxtlarga joylashadi. Erkaklari urg’ochilarini o’ziga jalb qilish uchun juda baland ovozda
sayrashadi va juftlashgandan so’ng ular tezda halok bo’lishadi. Ayni paytda, har bir urg’ochi bir
necha yuzlab tuxum qo’yadi, ulardan yoz oxirigacha lichinkalar chiqadi.
Yangi tuxumdan chiqqan lichinkalar yerga ko’miladi. U yerda ular bargli daraxtlarning ildizlariga joylashib,
po’stlog’ini teshib, sharbatlarini so’rishadi. Tuproqda yashovchi lichinkalar bir necha marta tullaydi. Aynan
shu jarayon davriy sikadalarning 13 yoki 17 yilini oladi. Rivojlanishini tugatgan lichinkalar tuproqdan chiqib,
o’simliklar ustiga chirmashib chiqadi voyaga yetgan hasharotlar oxirgi marotaba tullaydi. Bu odatda bahor
faslining oxirida yoki yozning boshida, yerning yuqori qatlami harorati 17,9
o
C dan yuqori bo’lgan kechqurun
sodir bo’ladi. Sikadalar deyarli bir vaqtning o’zida yuzaga chiqadi va ularning soni juda katta bo’lishi mumkin
– har kvadrat metrga 350 dan ortiq. Voyaga yetgan urg’ochisining umri odatda bir yarim oydan oshmaydi.
Olma daraxti shoxiga tuxum qo’yadigan davriy urg’ochi sikada.
Rasm: R.E. Snodgrass, commons.wikimedia.org
Voyaga yetgan davriy sikadalarni har yili ham topib bo’lmaydi. Ularning har bir turida turli yillarda va
tarqalish hududining turli qismlarida paydo bo’ladigan bir nechta populyatsiyalari mavjud. Bu ularning o’ziga
xos nasli. Nazariy jihatdan 17 yoshli sikadalar uchun 17 yillik, 13 yoshli sikadalar uchun esa 13 yillik nasl
bo’lishi kerak Amalda esa 15 yillik nasl mavjudligi tasdiqlagan. 13 yillik janubiy sikadalarning katta hududi
2011-yilda shimoliy nam subtropik o’rmonlarda kuzatilgan. Bu yerda 2012-2013-yillarda, lekin ancha
kichikroq hududda 17 yillik sikadalar nasli kuzatilgan. 2015-yilda Missisipi vodiysining quyi qismida
hasharotlar ning katta miqdori (13 yoshli turlari) paydo bo’lgan.
O’rmon ekotizimlari uchun bunday keng ko’lamli tug’ilishlari tabiiy ahamiyatga ega. Ko’plab tirik
organizmlar– ayniqsa sutemizuvchilar, qushlar, sudralib yuruvchilar uchun bu oziq-ovqatning to’satdan
paydo bo’lishidir. Masalan, yovvoyi kurkalar ularni yeb semiradi. So’nggi nasldan bir yil oldin, krotlar
ularning katta lichinkalarini tayyor holda iste’mol qilib mazza qilishadi. Darhaqiqat, ham o’layotgan, ham
o’lik hasharotlar parchalanuvchilarning – organik mahsulotlarning yo’q qilinishini va qisman qayta ishlashini
ta’minlaydigan turli xil tirik mavjudotlarning “changaliga” tushadi. Shuni ham ta’kidlash kerakki, davriy
sikadalarni iste’mol qilish mumkin.
