Шахс ва жамият ўқитувчи учун услубий қўлланма

Юқори қатлам деганда, энг аввало, ҳукмрон қатлам тушунилади. Унга асосий ишлаб чиқариш воситалари ва капитал эгалари, шунингдек давлат тузилмалари, фирмалари ва бошқаларни бошқаришда етакчи ўринларни эгаллаган шахслар мансуб бўлади.
Ўрта қатлам – бу ёлланма ишчи кучидан фойдаланиши чекланган ҳолда ишлаб чиқариш жараёнида бевосита иштирок этадиган майда тадбиркорлар ёки унча катта бўлмаган ишлаб чиқариш воситалари ва маблағларининг эгалари. Бу қатлам юқори ва таянч қатламлар ўртасидаги оралиқ ўринни эгаллайди, бозор муносабатлари ривожланиши баробарида кўпайишга мойил.
Таянч қатлам – энг катта қатлам, унга ишлаб чиқариш соҳаси ва ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўлмаган соҳа ходимлари киради. Бу қатлам ишлаб чиқариш воситаларига эга бўлмаган ёки улардан чекланган ҳолда фойдалана оладиган, ишлаб чиқаришнинг моддий ва моддий бўлмаган турли соҳаларида кўпроқ ижрочилик меҳнати билан банд бўлган ёлланма меҳнат кишиларини бирлаштиради.
Қуйи қатлам –фаолиятнинг чекланган имкониятлари билан ажралиб турадиган кишилар гуруҳлари бўлиб, бозор муносабатларига ўтишнинг кескин шароитларига оғир мослашади. Булар нафақахўрлар, ишсизлар, қочоқлар, меҳнат бозорида эҳтиёж бўлган касб-ҳунари йўқ кишилар ва жуда кам даромадга эга бошқа ижтимоий гуруҳлар.
“Ижтимоий тубан қатлам” – ўғрилар, бандитлар, бузуқилар уйи эгалари, ароқхўрлар, гиёҳвандлар, муайян яшаш жойига эга бўлмаганлар ва бошқалар, яъни ижтимоий мавқеи ва даромад топиши кўпроқ ноқонуний хусусиятга эга бўлган кишилар.
Ижтимоий стратификация ғоясига амал қилувчи баъзи социологлар муайян гуруҳлардаги кишилар эгаллаб турган ижтимоий роллар ва ўринларга эътибор қаратадилар.
Бошқа социологлар ижтимоий стратификациянинг одатда учта таркибий қисмни (касбнинг обрўси, маълумот даражаси, даромад ҳажми) ўз ичига олувчи ижтимоий-иқтисодий мавқе тушунчаси билан боғлиқ бўлган объектив мезонлари орқали иш кўрадилар.
Учинчилари эса еттита даражали вертикал стратификацияни қўллаб, жамиятни фақат ижтимоий-иқтисодий мавқе жиҳатидан табақаларга бўладилар:
1. профессионаллар, маъмурлар олий синфи;
2. ўрта даражадаги техник мутахассислар;
3. тижоратчилар синфи;
4. майда буржуазия;
5. раҳбарлик вазифаларини бажарувчи техниклар ва ишчилар;
6. малакали ишчилар;
7. малакасиз ишчилар.
Шундай қилиб, биз ҳозирги жамиятнинг ижтимоий табақаланишини таҳлил қилишга нисбатан иккита асосий ёндашувни кўриб чиқдик. Уларнинг ҳар бири бир хил даражада мавжуд бўлиш (яшаш) ҳуқуқига эга бўлса керак. Энг муҳими, улардан бирортасини абсолютлаштирмаслик керак, уларга комплекс тарзда, бир-бири билан боғлиқликда ёндашиш, ижтимоий табақаланишнинг энг муҳим объектив мезонларини топиш ҳамда ушбу жараённи таҳлил қилишда уларнинг турли услубларни бир-бирига яқинлаштириш лозим.