Шахс ва жамият ўқитувчи учун услубий қўлланма

8-мавзу. Жамиятнинг сиёсий ва ҳуқуқий тизими.
Ушбу мавзу жамиятни ташкил этувчи одамларнинг ҳатти-ҳаракатларига таъсир кўрсатиш воситаларининг мажмуи бўлмиш ижтимоий бошқарув масалаларига бағишланган. Мавзуда, асосан, жамиятнинг фаолият юритишига таъсир ўтказувчи сиёсий ва ҳуқуқий институтлар кўриб чиқилади, чунки ахлоқий ва диний меъёрлар тегишли равишда 9-мавзуда акс эттирилган (ушбу қўлланманинг 126-127 ва 131-132-бетлари).
Инсон ҳатти-ҳаракатларининг жамият манфаатлари нуқтаи назаридан қандай бўлиши мумкинлиги ва қанақа бўлиши лозимлиги ижтимоий нормалар томонидан белгилаб берилади. Улар одамлар онгли фаолиятининг натижаси бўлиб, ҳамжамоа бўлиб яшашни такомиллаштиришга йўналтирилган. Нормалар жамият тарихий тараққиёти жараёнида вужудга келади ва уларни конкрет тарихий муайянликдан ажратиб бўлмайди. Улар мавжуд жамиятдаги маданият типига ва унинг ташкилий характерига мос бўлади. Планетамизда турли-туман ҳуқуқий ва сиёсий тизимлар амал қилиши ҳодисасини худди ана шу нарса билан изоҳлаш мумкин. М.Вебер айтганидек, айнан маданият дунёга маъно бағишлайди, кишилар ўртасидаги муносабатлар ҳақида ҳукм чиқаришга асос яратади (сиёсий маданият ҳақида ўқув қўлланмасининг 118-бетига қаранг).
Юриш-туриш, ҳатти-ҳаракат нормалари давлатчилик пайдо бўлишидан анча илгари вужудга келган бўлиб, унинг аниқ вақтини айтиш мушкул. Ушбу мавзуни ўрганишда жамиятда ҳукмронликка оид муносабатлар қандай қилиб вужудга келишини англаб олиш, ижтимоий муносабат жараёнларини, кишиларнинг ўзаро алоқаларини бошқарадиган энг муҳим механизмларни кўриб чиқиш муҳимдир. Кенг маънода ижтимоий меъёрлар воситасида бошқариш ҳар бир халқнинг ўз тақдирини ўзи белгилашидек ҳуқуқи билан боғлиқ. Унга мувофиқ давлат бошқарув ва ҳокимият идоралари конституциявий воситалар ёрдамида ўзларининг фуқаролар ва уларнинг бирлашмалари билан ўзаро муносабатлари тартибини, шунингдек, суверен давлатнинг халқаро муносабатларда қатнашуви тартибини белгилаб оладилар. Ижтимоий бошқарув жамият ва давлатдаги ички тартибни таъминлаш воситаси бўлиб, халқларнинг бир-бирини яхши тушуниб олишларига ёрдам беради. Жамиятдаги муносабатларни бошқариш жараёни давлатга хос ва нодавлат аспектларни, миллий ҳамда халқаро ҳуқуқий ва сиёсий воситаларни ўз ичига олади.