Щадимги европада илк фалсафий билимлар ривожи, ижтимоий таращщиёт, маданий жараёнлар

Арасту фикрича, табиат ҳаракатга мойил борлиқ билан боғлиқ. Лекин шунинг билан бирга материядан ажралган ҳолда мавжуд бўлиши мумкин эмас. Бироқ, бутун жон материя билан боғлиқ эмас, фақат унинг бир қисми билан боғлиқ. Агар бундай бўлмаганда, унда табиат ҳақидаги фандан ташқари ҳеч қандай фалсафа бўлиши мумкин эмас эди. табиат жонни ҳаракатлантирувчи ибтидо тариқасида тадқиқ қилади. Табиатнинг предмети — ўзида ҳаракатнинг ибтидосига ва турғунлик билан боғлиқ. Бироқ, табиатда ҳамма нарса жонли деган гап эмас. Ўз предметларига кўра психология ўзининг табиат қисмида биологияга ўхшайди. Иккала фан ҳам жонли нарсаларни ўрганади. Лекин биология жонли нарсанинг шаклий ва моддий сабабларини ўрганса, психология эса унинг мақсади ва ҳаракатини ўрганади. Бу эса жондир.

Файласуф биологияга нисбатан руҳиётни юқори қўяди. «Табиатни назарий ўрганаётган материяга нисбатан жон тўғрисида кўпроқ гапириш керак, чунки материя жон орқали табиатнинг ўзидир».¹

Жонни аниқлаш. Арастунинг «Жон ҳақидаги» рисоласиди бир-бирига яқин лекин айнин бўлмаган жоннинг учта тарифини келтиради. файласуф айтадики, жон имконий ҳаётга эга бўлган табиий жисмнинг шакли маъносида заруран моҳиятдир. Моҳият (шакл маъносида) энтелехиядир. Демак, жон шундай тананинг биринчи энтелехиясидир». Жон борлиқнинг асоси ва шакли (логос)га ўхшаган жисмнинг эмас, балки ўзида ҳаракатнинг ибтидоси ва турғунликка эга бўлган табиий жисмидир.

Жоннинг турлари. Арасту ўзининг «Жониворлар тарихи» асарида ёзишича айрим жисмлар доимо кичик кўламга эга бўлсада, бошқаларига нисбатан узоқ ҳаётга ва ҳаракатга эгадир. Бу нарса ҳаётий ҳаракатларга нисбатан ҳам тааллуқлидир. Ўсимликлар эҳтимол бошқа нарсаларни яратишдан холидир. Шунинг учун яратувчиликнинг бу тури барчага тааллуқлидир.

Арасту жонни кенг маънода тушунади, унинг учун ҳаёт — ҳаракат, кўпайиш, сезиш, буларнинг ҳаммаси жоннинг ишидир.

Шунинг учун жон ўзига хос танада мавжуд бўлади. лекин айнан битта жон турли таналарда мавжуд деювчилар ноҳақдирлар. Тана қандай бўлса, жон ҳам ўшандай бўлади.