+икматли сызлари
Доноларнинг доноси – сон.
Сон нарсаларга эгалик щилади.
+амма нарса сондан иборатдир.
Коинот тартибли ва мутаносиб яхлитликдир.
Фащат ащлгина оламни билишга щодирдир, сезгилар оламни билишга щодир эмас.
ЭлеЙ фалсафий мактаби
Милоддан аввалги VI-V асрларда Жанубий Италияда жойлашган Элей ша=рида =ам фалсафий тафаккур барщ уриб ривожланди.
Элей фалсафий мактаби намояндалари дунёщараши тизимида оламни онтологик тавсифлаш ало=ида ырин тутди. Элейликлар борлищ ва уни билиш ты\рисида фикр юритар эканлар, инсон сезгилари ва =иссий борлищ бещарор, ызгарувчан деган хулосага асосланадилар, улар фалсафа тарихида биринчи былиб яхлитлик ты\рисидаги тушунчани ишлаб чищишди, уни ызгармас ва былинмасдир, деб =исоблашди. Яхлит борлищ ты\рисидаги бу тушунчалар кейинчалик Афлотун ва неоплатончиларнинг \оявий негизларидан бири былиб хизмат щилган.
Элейлик файласуфларнинг щарашларини субъектив идеализм билан метафизиканинг щышилиши деб =исоблайдиган файласуфларнинг фикрича, элейликлар гыё моддий оламнинг мавжудлигини инкор этганлар ва уни инсоннинг субъектив фаразларига тенглаштирганлар, щандайдир билиб былмайдиган ноанищ борлищ =ащида сыз юритганлар, бу борлищни эса билиб =ам, тасвирлаб =ам былмайди.
Фалсафа тарихи билимдонлари фикрича, юнон фалсафаси таркиб топишининг илк даврида =еч щандай субъектив идеалистик щарашлар мавжуд былган эмас. Дар=ащищат, элейликлар сезиб =ис щилинадиган моддий олам абадий «ощиб туради», бу эса нарсаларнинг яхлит ва тыла муайянлигини, уларнинг тафовутларини щайд этишга имкон бермайди, деб =исоблаганлар. Чунки =ар щандай нарса =ар бир оний ла=зада бошщачарощ былади ва бошща нарсага айланади. Агар эътибор берилса, бу ерда нарсаларнинг щынимсизлиги, «ощиб туриши» =ащида сыз бормощда, холос.
Элейликлар фикрига кыра, моддий оламни билишда нотайин ва ноанищ сезгиларга суянишнинг ызи етарли эмас, шунинг учун щынимсиз оламдаги щынимлиликни топишга щодир былган ащл щобилиятидан =ам фойдаланиш зарур. Бу, албатта, моддий оламни инкор этишни назарда тутмайди, балки уни янада тыларощ ва атрофлича англаш йылларини топишга былган интилишни билдиради. Элейликлар фикрича, борлищ — бу =амма ващт мавжуд, у кыпликнинг зидди, =иссий оламнинг кыплигидир. Ыз-ызича ягона былган нарса ыз-ызига айнан тенг былади, ызгармас ва =аракатсиз щолади. Тафаккурда ягоналикни англаб етиш щобилияти мавжуд былса, =иссий идрок нарса-=одисаларнинг ранг-баранглиги ва кып хиллигини щайд этади, холос. Бирощ =иссий идрок тарафидан «кашф» этиладиган бу кыплик, кып хиллик, нарсалар мажмуи белгиларнинг кып хиллигидан бошща нарса эмас.
Шуни айтиш керакки, элейликлар таълимоти щадимги юнон фалсафасининг таркиб топишида, унинг тушунчалари, категориялари, шу жумладан, субстанция категориясини асослашда ол\а щыйилган янги щадам эди. Субстанция «ионияликларда физикавий, пифагорчиларда математик, элейликларда эса, айтиш мумкинки, фалсафий маъно касб этади, бинобарин, бу субстанция борлищ эди».
Элейликларнинг фалсафий щарашлари муайян тадрижий ызгаришларни бошидан кечирган. Бу йыналишнинг асосчиси Ксенофан щарашларида материалистик элементлар учраб турарди, мазкур мактабнинг етакчисига айланган Парменид дунёщарашида эса, идеализмга мойиллик устуворлик щилган. Пармениднинг шогирди Зенон тасаввурларида бу нарса янада чущуррощ акс этади.Тарихий жи=атдан Элей фалсафаси мактаби антик замон фалсафий фикрларига муайян даражада таъсир этиб, мил.ав. V аср ырталарига келганда таназзулга учрайди.
Фалсафий тафаккур ва унинг тарихи кып жи=атдан у ёки бу мутафаккирнинг шахсий интеллектуал фазилатлари, ащлий сало=ияти ва оламни идрок этиш щобилиятлари билан белгиланади. Бу нарсани Элей мактабини ташкил этган фалсафийларнинг щарашлари, тушунчалари, концепцияларини умумлаштириш орщали унинг ызига хослигини кырсатиш мумкин. Шу сабабли, Элей фалсафа мактабининг Ксенофан, Парменид, Зенон каби намояндалари ты\рисида фикр юритиш мащсадга мувофищдир.
Do'stlaringiz bilan baham: |