Щадимги европада илк фалсафий билимлар ривожи, ижтимоий таращщиёт, маданий жараёнлар



Download 281,82 Kb.
bet11/75
Sana26.02.2022
Hajmi281,82 Kb.
#468734
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   75
Bog'liq
asadbek

Ҳикматли сызлари.
- Новвослар, отлар ва арслонларнинг щыли былганида ва одамлар каби расм чиза олганларида эди, улар =ам санъат асарларини яратган, худоларни отларга, новвослар ызларига ыхшатиб, ызларининг жисмоний тузилишларига тащщослаб тасвирлаган былур эдилар;
-пайдо быладиган ва ривожланадиган нарсаларнинг мажмуи Ер ва сувдир;
-Худо на жисман, на маънан оддий одамларга ыхшамайди;
-фикр =амманинг щисматидир;
-аввал бошдан Худолар одамларга барча нарсанинг моҳиятини очиб берган эмас, бирощ кишилар аста-секин, уларни кашф этганлар;
-ҳамма нарса тупрощдан ташкил топган ва ощибатда яна тупрощща щайтади;
-Инсон =ащищатни билишга щодир эмас;
-+амма нарса бирликда-ягоналикда. Ягоналик худодир;
-Щуёш майда учщунлардан таркиб топади, бу учщунлар эса алангаланган бу\лардир.
Парменид.
+АЁТИ. Маш=ур файласуф ва сиёсий арбоб, Элей мактабининг етакчи вакили Парменид (мил.ав. 540-V аср) зодагон оиласида ту\илган ва ёшлигини ващтихушлик билан ытказган. Кейинчалик у ыз ша=рининг сиёсий =аётида фаол иштирок эта бошлади. +амша=арлари уни Элейнинг энг донишманд кишиларидан бири, деб =исоблардилар. Тарихчи Плутархнинг ёзишича, Парменид ызи ишлаб чищщан щонунлар асосида юртида тартиб ырнатишга бел бо\лайди, натижада унинг хизматларини эътироф этган =окимият вакиллари ыз фущароларини Парменид щонунларига содищ былишлари учун щасамёд щилдирардилар.
Асарлари. Мутафаккирнинг дунёщарашини акс эттирадиган асари унинг «Табиат ты\рисида»ги поэмасидир.
таълимоти. Парменид фалсафасининг мо=ияти шундаки, у оламни тафаккур ва сезгилар ёрдамида билиш ыртасидаги тафовутни кырсатиб беради. Парменид тафаккур билан у акс эттирадиган оламни «яхлит», абадий ва щыз\алмас сифатида талщин этади.
Маълумки, натурфайласуфлар тафаккурни метафористик ащидалардан холи щилишга уриниб, =иссий образларда ифодаланган билимлардан тушунчаларда жамланган билимларга ытишни маъщул топганлар.
Ушбу \оявий тамойил асосида Парменид =ам борлищ сезги органлари ёрдамида, фащат ащл орщали билиб олиниши лозим, деб =исоблайди. Инсоннинг =ис-туй\улари фащат ызгарувчан, муващщат, ыткинчи, нотайин нарсаларни акс эттиради; ызгармайдиган, абадий, ыз-ызига айнан тенг нарсаларни эса тафаккур орщали англаб етиш мумкин. Пармениднинг щуйидаги =икматли сызлари эътиборга лойищ: «У ёки бу нарса фикрдир, шу туфайли фикр мавжуд», «Борлищ мавжуд, йыщлик эса йыщ». Яъни «борлищ» деб аталадиган кыринмас, сезиб былмас олам мавжуд, ёл\из борлищщина фикрга тенг. Демак, кырган, эшитган, сезган нарсалар эмас, балки кыринмайдиган, сезиб былмайдиган оламгина мавжуддир, унинг ёл\из ызигина зиддиятсиз фикр щилиниши мумкин.
Тадщищотчилар Гераклит билан Парменидни бир-бирига щарши щыядилар. «Гераклит =амма нарса ызгарувчандир, деб таъкидласа. Парменид нарса ызгармасдир, деб =исоблайди»1. Шу маънода Гераклит антик замоннинг биринчи диалектик файласуфи, Парменид эса биринчи метафизигидир.
Пармениднинг фалсафий щарашлари «Табиат ты\рисида» поэмасида муфассал баён этилган. Поэма мущаддимасида лирик ща=рамоннинг ило= Дика хузурига боргани =ащида =икоя щилинади. Дика адолат ва щасос худоси эди. Парменид унинг олдига бир жуфт от щышилган аравада боради. Ило= уни ёру\ликдан чищиб кутиб олади ва ынг щылидан тутиб, наси=ат щила бошлайди. Дика Парменидни =амиша ащлга суяниб, иш тутишга даъват этади ва шундай дейди: «Мен сенга тавсия этган муаммоларни ащл билан щараб чищщин». Бунинг учун Парменид «мукаммал =ащищатнинг асосини» =ам, оддий кишиларнинг =ащищатдан йирощ былган фикрларини =ам талщин щилиши зарур эди. Поэманинг «+ащищат йыли» ва «Фикр-муло=азалар йыли» деб икки щисмга ажратилиши =ам ана шу мащсадга быйсундирилади.
Парменид поэманинг «+ащищат йыли» деб аталган щисмида икки муаммони щараб чищади: биринчиси – борлищ ва йыщлик ыртасидаги нисбат; иккинчиси – борлищ ва тафаккур муносабати. Ило= Диканинг таъкидлашича, буларнинг =ар бирини фащат ащл билан =ал этиш мумкин.
Парменид таъбирича, борлищ ва йыщлик =ащида гап борганида, ащлнинг нущсонларини =ам эътиборга олиш керак. Гап шундаки, ащл =ам хатоликдан холи была олмайди. +атто =ащищат учун олиб бориладиган курашларда ащлга турли хил тузощ ва пистирмалар щыйилади. Борди-ю, шуларга эътиборсизлик билан щаралса, ащл ноты\ри йылдан кетиши ва =еч щачон =ащищатга эриша олмаслиги мумкин. Бундай тузощлардан биринчиси «йыщлик мавжуд ва (бу) зарурий тарзда амал =ам щилади», деб тан олишдир. Иккинчи тузощ «борлищ ва йыщлик айнан тенг ёки айнан тенг эмас» деган фикрларга йыл щыйилганида содир былади. Парменид айтадики, борлищ ва йыщлик айнан тенг эмас, яъни борлищ мавжуд, йыщлик мавжуд эмас. Бинобарин, ило= Дика «борлищ мавжуд, йыщлик умуман йыщ» деган экан, бунга ишонганларни =еч ким йылдан оздира олмайди.
Ащлга си\адиган, фикр ва сыз билан ифодалаб быладиган нарсагина мавжуд. Йыщлик ва тафаккур =ащида сыз борар экан, йыщликнинг мавжуд эмаслиги сабаби унинг фикрлаб былмаслигидадир, дейди Парменид.
Парменид чин маънода рационалист эди. У =ащищат мезони деб фащат ащлни тан олади, шу маънода сезгилар фащат «ноанищликлардан» иборатдир, деб =исоблайди.
Шундай щилиб Парменид борлищнинг яхлитлиги ты\рисида фикр юритганда, щуйидагилардан келиб чищади:
Биринчидан, =еч бир нарсадан бошща бир нарса пайдо былмайди; Иккинчидан, борлищ абадий ва ызгармасдир;
Учинчидан, борлищ пайдо =ам былмайди, йыщолмайди =ам.
Ҳикматли сызлари.
-Борлищ мавжуд, йыщлик эса йыщ.
-Коинот яхлит, абадий, мангу, яратилмаган ва шар шаклидадир.
-+еч бир йўқ нарсадан бирор бир нарса пайдо былмайди.
-Фикр – бу борлищ демак.
-Ащл =аракатсиз нарсаларни ҳам англай олади.
-+ащищий борлищ яхлит, абадий, ызгармас ва былинмасдир.

Download 281,82 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   75




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish