Щадимги европада илк фалсафий билимлар ривожи, ижтимоий таращщиёт, маданий жараёнлар



Download 281,82 Kb.
bet10/75
Sana26.02.2022
Hajmi281,82 Kb.
#468734
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   75
Bog'liq
asadbek

Ксенофан.
ҲаётИ. Элей фалсафа мактабининг асосчиси сифатида маш=ур мутафаккир Ксенофан (мил.ав. 565-473)ни тилга оладилар. Пифагорнинг замондоши былган Ксенофан Кичик Осиёдаги Колофон ша=рида ту\илади. 25 ёшида ыз юртини ташлаб, умрининг охирига щадар сарсон-саргардонликда =аёт кечиради, эл орасида халщ щышищларининг мо=ир ижрочиси сифатида шу=рат щозонади. Ксенофан айни ващтда шоир сифатида =ам маш=ур былган.
Замондошларининг ёзишича, у ыша даврнинг маш=ур физик-табиатшунос олими Анаксимандрдан та=сил олади, бу эса унинг фалсафий щарашлари шаклланишига кучли таъсир кырсатади. Шундай былишига щарамай, Ксенофан физик олим былиб етишмайди, аксинча унда диний-ахлощий идеалларни назмий тил билан ифодалашга э=тиёж кучли ва устувор былган.
асарлари. Файласуф щадимги юнон санъаткорлари Гесиод ва Гомердан фарщли ыларощ, асосан эпик ше=рлар, элегиялар ёзади. Унинг «Колофоннинг асосланиши», «Итальян Элеясига сургун» номли поэмалар яратганлиги ты\рисида маълумотлар мавжуд. Ксенофан шеърияти мистика билан су\орилмаган, аксинча унда реализм ру=и чущур акс этади. У айни ващтда сатирик, юморист ва карикатурист =ам былган. Унинг «Силлалар»и (сатирик шеърлари) маш=ур.
­таълимоти. Ксенофан мифологик дунёщарашга ызининг муносабатини баён этади. Маълумки, Фалеснинг щарашларида худолар ва иблислар, шайтонлар образи кыпчиликни ташкил этган эди, пифагорчилар эса бу хилдаги антропоморфик политеизмга щарши чищщан эдилар. Ксенофан =ам бу масалага доир ыз фикрларини баён этган.
Мутафаккир Ксенофан худолар, кентавр (ярми одам, ярми маълущ)лар, девлар, улу\ зотлар томонидан щылга киритилган мувафащщиятлар ты\рисида куйлашни ызига эп кырмайди. Ксенофан ыз асарларида мифологик политеизмга щарши кескин эътироз билдириб, бундай дунёщарашлардан щонищмаслик майлларини акс эттиради . Шу мащсадда ызигача яшаган Гомер ва Гесиод каби санъаткорларнинг кишилардаги салбий хислатларни худоларга тиркаб тасвирлашларига эътироз билдиради. Гомер ва Гесиод ы\ирлик щилиш, манманлик, бир-бирини алдаш каби салбий хислатлар худоларга =ам хос деб тасвирлаганлар.
Мутафаккир инсоният яратган образларнинг гносеологик манбалари =ащида фикр юритар экан, =ар бир халщ ыз худоларини ызларига мослаб ифодалайди, дейди. Масалан, фракияликларда худолар малларанг, мовий кызли, =абашларда эса, щора ва пучущ тасвирланади. Мифологияда тасвирланган худолар =ам инсонларнинг ый-хаёллари ма=сулидан бошща нарса эмас. Одамлар уларга ызларининг ташщи щиёфалари, ыз ахлощи ва хатти-=аракатларини нисбат берадилар.
Новвослар, отлар ва арслонларнинг щыли былганида ва одамлар расм чиза олганларида эди, улар =ам санъат асарларини яратган, отлар худоларни отларга, новвослар ызларига ыхшатиб, ызларининг жисмоний тузилишларига тащщослаб тасвирлаган былардилар» – деб ёзади файласуф. Демак, худолар инсон ижодининг ма=сули деган \оя Ксенофан дунёщарашининг негизида туради.
Ксенофан политеизмни =ам танщид щилади. Унинг фикрича, диннинг бу кыриниши «Худо — энг умумий мо=ият» - деган \ояга бутунлай щарама-щаршидир. Худо на жисман, на фикран оддий одамларга ыхшамайди. Бирощ у зийрак, доно, =амма нарсани эшитиш щобилиятига эгадир. Ксенофан худонинг мифологик хусусиятларини инкор этади, у худони буюк тафаккур ваг онг эгаси Соф Ащл сифатида тасвирлайди. У жисмоний мо=ият касб этмайди, унда жисмоний куч йыщ, унинг кучи фащат донишмандликдадир.
Ксенофан пантеист сифатида табиатни ило=ийлаштиради. Унинг назарида, Худо — бу Коинотнинг ызидир. У =амма ерда бир хил, =амма жойда жонли, «кыра олади, фикрлай олади ва тинглай олади». Худолар кып былса, уларнинг бирортаси =ам щудратли была олмайди, чунки улар асл худолик мо=иятини ифодалашга щодир эмас. Ксенофаннинг ягона ва айни ващтда антроморфизмга ёт былган Худо ты\рисидаги \ояси унинг халщ динига былган муносабати ма=сулидир. Ксенофаннинг яна бир хизмати шундаки, у ило=ий ва инсоний ащл ыртасида тафовут борлигини ифодалаб берди.
Ксенофон дунёщараши таркибида иониялик физик-файласуфларнинг анъаналарини давом эттиришга интилиш кызга ташланиб туради. Ызи эътироф щилинишича, денгиз =айвонлари ва ысимликларнинг излари му=рланиб щолган тошлар унга катта таъсир кырсатган. Бундай далиллар устида чущур муло=аза юритиб, у бир ващтлар ер юзи денгиз билан щопланган, ващт ытиши билан ернинг бир щисми кытарилиб, щурущлик пайдо былган, то\лар эса бир ващтлар денгиз тубида ётган нарсаларнинг кытарилиши натижасида юзага келган, деган хулосага келади. Умуман олганда, ер =амма мавжудотнинг негизи, асоси, субстанциясидир. Сув =ам ер билан бир ващтда =аётнинг пайдо былиши жараёнида иштирок этган. «Ер ва сув, — дейди Ксенофан, — пайдо быладиган ва ысадиган нарсаларнинг мажмуидир». +атто ру= =ам ер ва сувдан таркиб топган, фалак жисмлари =ам сувдан =осил былган. Ой а\дарилган булутдир. Щуёш майда учщунлардан таркиб топади, бу учщунлар эса сувнинг алангаланган бу\ларидир.
Ксенофан борлищнинг тырт асоси мавжуд, олам чексиз, бирощ ызгармасдир, деб =исоблайди. Булутлар щуёшдан чищаётган =овурдан =осил былади. Худо инсонга мутлащо ыхшамайди; у- кыриш, эшитиш; унинг мутлощ кыринишидир ащл, фа=м-фаросат ва абадийлик. Пайдо быладиган =ар щандай нарса =алокатга ма=кум этилган.
Ксенофан оламнинг физик ва фалсафий манзаралари ыртасидаги тафовутнинг гносеологик асосини =ам тавсифлашга эътибор беради. Ксенофан илк бор билимларни »муло=азалар быйича билим» ва «=ащищатлар быйича билимлар»га былди. Ксенофан илк бор билимларни “муло=азалар быйича билим» ва «=ащищатлар быйича билимлар»га былди. Унинг сызига щараганда, олам билан бевосита алощада быладиган сезгилар алдамчидир, ёл\ондир. Шу сабабли сезгилар орщали олам манзарасининг чизилишини =ащщоний деб былмайди. Ащлга нисбатан муносабат эса бутунлай бошщадир. Бирощ Ксенофан ащл =ам бизни алдаши мумкинлигини истисно этмайди. Бундай алданиш барибир тарихий жи=атдан ыткинчидир, дейди у. Ксенофан умуман оламни билиш мумкинлигини инкор этмайди, бирощ у бундай билиш =ащидаги билимнинг мумкинлигини инкор этади. У шундай деб ёзади: +ащищатни бундай тасодифий эгаллаш ты\рисидаги масалага щарама-щарши ыларощ у =ащищатни тадрижий тарзда тушуниш кераклигини таъкидлайди: «Аввал бошдан Худолар одамларга барча нарсаларни очиб берган эмас, бирощ кишиларниг ызлари аста-секин, уларни кашф этганлар». Бу ерда гносеологик аспект =али тажриба, амалиёт ва ахлощийликдан ажратилмайди. Энг му=ими =ащищат инсоннинг тарихий таращщиёт давомида щылга киритган муваффащияти эканлиги таъкидланади.
Сезги берган маълумотлар =ащищий билим эмас,- дейди у,- улар нари борса фащат муло=азадир.

Download 281,82 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   75




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish