Ш. Шоабдураҳмонов, М. Асқарова, А. ҲОжиев, И. Расулов, X. Дониёров

кимса — башар; сифатлар: уятсиз — беномус — беҳаё — ҳаё- сиз — сурбет — безбет — беандиша — шарманда — беибо — ибосиз; олмошлар: ҳамма — барча — бари — бутун — бор — жа- ми — буткул — тамом — бор-йўқ; феъллар: ёрдамлашмоқ — кў- маклашмоқ — ёрдам қилмоқ — қарашмоқ — боқишмоқ; равиць лар: аввал — илгари — олдин — бурун — қадим ва б.

40. 
    §. Синонимик қатор икки ва ундан ортиқ сўздан ташкил топиши мумкинлиги айтилди. Лекин синонимик қаторнинг че- гарасиии — бирӧр маънода неча сўз ўзаро синоним бўла олиш ёки бўла олмаслигини белгилаш кўп ҳолларда анча қийин бў- лади. Бу ҳол ўзаро синоним бўлган сўзлар миқдори кўп бўлган-1 да айниқса аииқ сезилади.
    

Синонимлар қаторининг чегарасини, демак, синоним сўзлар миқдорини аниқлашда шу қатордаги бош сўзни аниқ белгилаш муҳимдир. Бундай бош сўз лингвистикада доминанта термини билан юритилади.



Юқорида синонимларнинг эмоционал-экспрессив бўёқ ва стил, ҳозирги адабий тилга муносабати ва белги даражасини қайтарзда ифодалашига кўра ўзаро фарқланишини кўрдик. Синонимик қаторда доминанта бўладиган сўз ҳозирги адабий тилга мансублиги, эмоционал-экспрессив бўёқ ва услубга нис- батан нейтраллиги билан характерланади. Хуллас, доминанта турли қўшимча белги-хусусиятларга нисбатан нейтрал ҳолатда бўлади. Шуиинг учун ҳам у синонимик қатордаги бошқа сўз- ларга нисбатан кеиг қўлланади, умумистеъмолдаги сўз бўла- ди. Масалан: чиройли — гўзал — ҳусндор —■ ҳуснли — хуилрўй — кўҳлик — кўркам — барно — зебо — сулув — латофатли — со- ҳибокамол синоиимик қаторида чиройли сўзи худди шундай ху- сусиятга эга. Қолган сўзларнинг ҳар бири эса ўзига хос қан- ¹ дайдир белги-хусусиятга эга. Уларнинг қайси маъноси билан синоним экани доминанта бўлмиш чиройли сўзига қиёсан аниқланади. Шунингдек, жуда — ғоят — ғоятда — бағоят — ни- ҳоятда — бениҳоят — ашаддий — ўтакетган — тоза — роса — хўп — бирам — чунон — беқиёс — мислсиз — обдан — чан- дон — зап — кўп — ўта — уввало — бисёр — ёмон — камо- ли — киройи — ўлгу(н)дай — ўларча — ўлардай — қаттиқ сўз- ларининг ўзаро синонимлиги улар учун умумий бўлган окуда сўзига қиёсан олинганда аниқ сезилади. Шунинг учун ҳам у ^ўз синонимик қатор чегарасини белгилашда асос вазифасини ўтайди.
I 43- §. Синонимларнинг фикрни аниқ, мақсадга мувофиқ ; ифодалаш учуи хизмат қилиши кўрсатиб ўтилди. Худди маиа шу омил синонимларнинг юзага келишига сабаб бўлади. Улар- нинг пайдо бўлиш йўллари эса турлнча.

44. 
    §. Икки асосий ҳодиса натижасида сипоиимлар пайдо бў- лиши мумкин: 1) т и л д а я н г и с ў з пайдо б ў л и ш и н а т и ж а с и д а; 2) тилда мавжуд бўлган сўзлар- нинг янги маъно касб этиши натижасида.
    

Тилда яиги сўзлар икки асосий йўл билан: 1) сўз ўзлашти- риш орқали; 2) тилда бор сўзлар асосида сўз ясаш орқали ҳосил бўлади.

1. 
   Қуйидаги синонимлар ўзга тилдан сўз ўзлаштириш нати- жасида юзага келган: севги (ўзбекча) — муҳаббат (арабча), куч (ўзбекча)—■ цудрат (арабча), буйрущ (ўзбекча)—амр ■ (арабча), от (ўзбекча)—исм (арабча), ёзувчи (ўзбекча) — адиб (арабча), манглай (ўзбекча)—пешана (тожикча), кўк- лам (ўзбекча)— баҳор (тожикча), қўшин (ўзбекча)—армия (русча), алдамчи (ўзбекча)—аферист (русча), илғор (ўзбек- ча)—ударник (русча) ва б.
   

Узлашма сўзлар ўзбекча сўзлар билангина эмас, балки ўз- аро ҳам синоним бўлиши мумкин. Масалан: қуйидаги синони- мик қаторлар араб, форс-тожик ва рус тилидан (ёки рус тили орқали) қабул қилинган сўзлардан тузилган: ҳуоюум — атака, оюосус — агент, мавзу — тема, муаллиф — автор, созанда — му-

зикант, муҳаррир — редактар, ҳарорат — темперитура, актив —« фаол, худбин — эгоист, актёр — артист, штраф — жарима, маъ- но — мазмун, умр — ҳаёт ва б.

2. 
   Тилда бор сўзлар асосида яратилган сўзлар бошқа сўз< лар билан синошшик муносабат ҳосил этиши, янги сшюнимик қатор юзага келтириши мумкин. Масалан: вазифа — топшириц, хотира — ёдгор — эсдалик, фарц — айирма, маош — мояна ■—* ойлик каби.
   

Сўз ясалнши билан сиионим ҳосил бўлиши турли кўриниш- ларга эга. Масалан: ясама сўз туб сўз билаи синоним бўлади? ҳис — сезги, савол — сўроқ каби; бир ўзакдан ёки турли ўзакдан ясалган сўзлар ўзаро синонимик муносабатда бўлади: чопқир—• чопағон — югурик — ущур; ўзаро синоним бўлган сўзлардан бир хил ясовчи воситасида сўз ясалиши патижасида янги сино- нимик қатор (синонимлар) юзага келади: чидамли — бардош- ли — тоцатли — тўзимли — матонатли (чидам — бардош—то- қат — тўзим — матомат), роҳатланмоқ — ҳузурланмоқ — лаз~ затланмоқ (роҳат — ҳузур — лаззат), аввалги — олдинги —» илгариги — бурунги — қадимги (аввая — олдин — илгари —* бурун — қадим).
Сўзнинг янги маъно касб этиши •—маъно тараққиёти ҳам синонпмлар лайдо бўлишига олиб келувчи асосий факторлар- дандир. Масал.ан: ўрш сўзи иккита сўз билан иккита синони- мик қатор ташкил этса (ўрин — жой, ўрин — лавозим), ўрамоқ сўзи уч синодимик қаторда иштмрок этади (ўрамоқ — чирма- моқ, ўрамоқ — қопламоқ — эгалламоқ — қуршамоқ — чулға- моқ — босмоқ — тутмоқ — чалмо.қ — қамрамоқ, ўрамоқ — қур- шамоқ). Урин ва ўрамоқ сўзларииинг бирдан ортиқ синонимик қаторда иштирок этиши улар маъиосининг тараққиёти нати- жасидир. Бир маъноли сўз зса фақат бир синонимик қаторда қатнашиши мумкин.

АНҒОКИМЛАР

44. 
    §.. Узаро қарама-қарши (зид) маъноли сўзяар а«тшнш- лар дейилади. Сўзларнинг бундай муносабатда бўлиш ҳодиса- си антоиимии дейилади: яхши — ёмон, баланд — паст, оз — кўл, ёз — қиш, хурсанд — хафа, олмоқ — бермоқ, келмоқ — кетмоқ каби.
    
45. 
    §. Бирдан ортиқ сўзнинг ўзаро ашонимик мукэсабати маънодагн зидликка асосланар экан, кўн маънолн сўз ҳар бир маъноси билан айрим-айрим сўзла.рга антоним бўлиши мум- кин. Масалан: қаттиқ сўзи бир маъносида юмшоқ сўзига, бош- қа бир маъносида сахий сўзига антоним бўлади. Мисоллар: Қўлда кичик кетмонинг, Қаттиқ ерни тилардинг. (Зафар Ди- ёр.) Қатпщ ердан қаталйб чиққан бойчечак, юмшоц ердан
    

тмалаб чищан бойчечак. («Қўшиц».) Оғзига щт етмаган* лар... Зарищанов лааашанг йигии... Ўзи ҳам ўлгудек қатжщ бўлса керак,— дейшиибди. (Ғайратий.) Мирзо кўп сахий табиат кўринади. Қачон келсангиз: Зиёфатимиз тайёр, эшон почча,— дейди. (71. Қ.)

44. 
    §. Бир сўз ўзаро синоним еўзлар билан ёки ўзаро сщю- ннм сўздар бошқа сиионимлар билан аитонимик муносабат ҳо- сил қилади. Шунга кўра бундай муносабатдаги сўзларнинс миқдори турлича бўлиши мумкин, Масалан: хафа сўзи ўзаро синоним бўлган хурсанд — хушвақт — шод — хуррам — хуш* иуд сўзларига антонимдир; чиройли — гўзал — ҳусндор — Д‘(/си- ли — хушрўй — кўҳли — кўркам — барно — сулув — зебо — латофатли — соҳибшамол синоиимик қаторидаги ҳар бир сўз хунук — бадбашара — бадбуруш — бадқовоқ — тасқара —* бе- даво — таъвия — беўхшов — бесўнақай — совуқ — бадсурат —■ надомат синонимик қаторидаги ҳар- бир сўзга антонимик муно- сабатда бўла олади.
    

Лекин антонимияда бир сўзнинг неча сўз билан аитонимик муносабат ҳосил этиши эмас, балки ўзаро қарама-қарши (зид) бўлган икки компоыентнинг бирлиги (жуфтлити) муҳимдир. Ана шу икки (лексик бирлик) бири иккинчисига нисбатан антӧним бўлади. Демак, синонимияда сўзларнииг бир хил маъноси асо- сидагн бирлиги сиионимик қаторни ҳосил қилса, сўзларнинг ўз- аро зид маъноси асосидагн бирлиги а н т онимик ж у ф т~ л и к н и юзага келтиради,

44. 
    §. Сўзларнинг ўзаро антонимик муиосабат ҳосил қили- ши маънодаги зидлик асосида бўлар экан, бу ҳодиса, синоним- лардаги каби, фақат бир туркумга оид сўзлар доираси билан чеклаиади: кун — тун, қиш — ёз, дўст — душман, илгор — қо- лоқ, катта — кычик, бош — охир, бошламоқ — тугатмоқ, кир- моқ — чиқмоқ, узоқ — яқин, тез — секин ва б.
    

Ҳар қандай сўз ўзаро антонимик муносабатга киришавер- майди. Шундай бўлиши табиий, чунки жуд'а кўигина нарса- ҳодисалар ўзининг зиддига эга эмас. Қарама-қарши (зид) жуф- тига згалик ҳодисаси кўпроқ нарса-ҳодисаларнинг белгисида кузатилади. Шунинг учун ҳам антонимия асосан белғи билди- рувчи сўз (сифат ва равишлар)да учрайди. От ва феъл тур- кумидаги саноқли даражадағи. антонимлар ҳам уларппиг бел- гиларидаги зидлика асосид юзага келади. Масалан: куп — тун (ёруғ ва қоронғилик белгиси), орқа — олд (макондаги қара- ма-қарши томон белгиси), келмоқ-кетмоқ (йўналишдаги қара- ма-қарши томон белгпси). каби.
Аитонимлар туб, ясама бўлади. Ҳатто одобли — беодоб, бахтли--бахтсиз каби бир ўзак (асос)дан қар-ама-қар'ШИ маъ- ноли аффикслар ёрдамида ясалган сўзлар ҳам антоним ҳисобла- нади.

44. 
    §. Аитонимияда. ўзаро зидлик бўлиши айтилди, Узаро зидликда эса бири иккипчисиии иикор этиш ҳодисаси ҳам се-
    

вилади. Лекин бу икки ҳодиса тамоман бир-биридан фарқ қй? лади. Тасдиқ ва инкор этиш тилда бор ҳодиса. Лекин у анто« нимияни юзага келтирмайди. Чунки антонимия асосида ўзаро, зид бўлгаи, лекин бир-бирини инкор этмайдиган икки нарса* ҳодиса ётади. Масалан: келмоқ ва кетмоқ, — антоним. Лекин келди дейилганда кетиш ҳаракати инкор этилмайди, бу ҳара- катга умумаи муносабат ифодаланмайди. Инкорда эса ўзаро алоқадаги икки нарса, белги ёки ҳаракат эмас, айнан бир пред- мет, белги ёки ҳаракатпипг ўзи инкор этилади. Масалан: ол- мади дейилганда берганлик ифодаланмайди, балки шу ҳара- кат (олиш)нинг ўзи инкор этилади. Бу эса антонимияии юзага келтирмайди.
Хуллас, антонимияда уч хил белги бор: 1) шаклий (фонетик структураси) жиҳатдан ҳар хиллик; 2) маъноси жиҳатдан ҳар хиллик; 3) маънодаги ўзаро зидлик. Ана шу охирги белги ан* тоним сўзни ўзаро бирлаштиради, яъни қарама-қарши маънӧ- ли бирлик қилади.
Сўзларнинг шакл ва маъно муносабатига кўра таҳлилидан маълум бўлдики, бирдан ортиқ сўзнинг ўзаро омоним, омофон, омограф ёки паронимлиги шаклий томон (фонетик структура, талаффуз)га кўра бўлса, синонимлик ва антопимлик маъно му- пӧсабатига кўрадир.

УЗБЕК ТИЛИ ЛЕҚСИКАСИДА УЗ ВА УЗЛДШГАИ
ҚАТЛАМ

44. 
    §. Ҳозирги ўзбек тилининг луғат состави (лексик бойли- ги) ўзбек тилининг бутун тарихий тараққиёти давомида шакл« ланган ҳодисадир. Ундаги сўзларнипг пайдо бўлиш даври ва келиб чиқиш манбаи (асоси) ҳам ҳар хилдир.
    

Умуман, ҳар қандай тил ўз луғат состави ва грамматик қу« рилишига эга бўлади. Лекин халқлар ўртасидаги узоқ тарихий даврлар мобайнида давом этадиган иқтисодий, сиёсий, мада^ ний алоқалар бу халқларнинг тилларига ҳам, шубҳасиз, ўз таъсирипи кўрсатади. Натижада бир тилга хос фонетик, лек- сик ва б. элемеитлар иккинчи бир тилга ўтиб, ўзлашиб кета- ди. Бундай ўзаро таъсир этиш айниқса^лексикада кучли бў- лади.
Узбек халқи ҳам ўз тарихининг турли даврларида бошқа халқлар билан иқтисодий, маданий, сиёсий алоқада бўлган ва бу халқларнинг тили ўзбек тилига, маълум даражада ўз таъ* сирини қолдирган. Хусусан, бошқа тиллардан ўзбек тилига кўп- лаб сўзлар ўзлашганини шу таъсир билан изоҳлаш мумкин. Натижада ўзбек тили луғат составида шу тилиинг ў з и г а хос лексик қатлам билан бирга ў з л а ш г а н л е к- с и к қ ат л а м ҳам юзага келган.

УЗ ҚАТЛАМ

44. 
    §. Уз қатламга ўзбек тилининг ўзиники бўлган, щунинг»: дек, туркий тиллар учуи умумий бўлган сўзлар киради. Узбек тили луғат составида туркий тиллар учун умумий бўлган сўз« лар анчагина, қисмни тащкил этади. Бундай сўзлар деярли барча сўз туркумида бор. Масалан: отлар: тош, тов, ер, бош, сув, тил, қўл, киши, бола; сифатлар: оц, қора, қизил, кўк, сарик, яшил, яхши, ёмон; сонлар: бир, икки, уч, беш, олти, етти, сак*; киз, юз, минг; олмошлар: мен, сен, у,, биз, сиз, бу, шу; феъллар» кел, ол, бор, тур, қара; равишлар: илдам, эрта, индин, илгари ва б. ■' :
    

Узбек тилининг бевосита ўзиники бўлган асосий лексик қис- мини шу тилиинг тараққиёти прӧцессида унинг ички имкони*¹ ятлари, ўзига хос қонун-қоидалари асосида ҳосил этилган яса-> ма сўзлар ташкил этади. Бунда уч ҳолат кузатилади: ; :

1. 
   асли ўзбекча сўзлардан шу тилга оид аффикслар ёрда* мида ясалган сўзлар: қатнашчи, теримчи, оғмачи, бирлашма, қотишма, қўлланма, ўтказгич, турғун, терма (команда), тўл- қинланмоқ, болаларча каби;
   
2. 
   ўзлашма сўзлардан ўзбек тили воситалари ёрдамида ҳо« сил қилинган сўзлар: а) тожикча сўзлардан ясалган сўзлар^ жангчи, мардлик, сабзавотчилик, чархламоқ, хасталанмоқ, . дўстлик, пулсиз; б) арабча сўзлардан ясалган сўзлар: раҳ^ барлик, қимматли, шифоламоқ, овқатланмоқ, қаҳрланмоқ, ни* фоқчи, номусли; в) русча-интернационал сўзлардан ясалган сўзлар: спортчи, разведкачи, шофёрлик, партиявий, бетонла- моқ, идеалистларча;
   
3. 
   бошқа тиллардан ўтгаи ясовчи воситалар ёрдамида уз ва ўзлашма сўзлардан ҳосил қилинган сўзлар: тилшунос, ма- дадкор, меҳнаткаш, чизмакаш, китобхон, газетхон, илмий, пар- тиявий, вагонсоз, ультратовуш ва б.
   

Демак, ясама сўз компонентлари ёки компонентларидан би- ри асли ўзга тилга оид бўлса-да, лекин ясалма (ясама сўз) шу тилнинг ўзида яратилган бўлса, бу сўз ўз қатламга хос сўз ҳисобланади.
УЗЛАШГАН ҚАТЛАМ

44. 
    §. Узбек тили ўтмишда қардош бўлмаган жуда кўп тил- лар билан ўзаро алоқада бўлди ва бу тиллардан ўзбек тилига маълум миқдорда сўзлар ўзлашди. Бу жараёнда ўзбек тилига айниқса форс-тожик, араб ва рус тиллари баракали таъсир эт« ди. Бу тиллардан ўзлашган сўзлар ҳозирги ўзбек адабий ти* лида салмоқли миқдорни ташкил этади:
    

Тожикча сўзлар: осмон, офтоб, баҳор, баҳо, барг, дарахт, гул, хона, шамол, мироб, даста, бемор, ғишт, дашт, хонадон, шогирд, харидор, сероб, ширин, мард, меҳрибон, жонаокон, кам- тар, кам, чала, балки, агар, ҳам каби;

Арабча сўзлар: китоб, мактаб, халқ, маориф, шоир, маъно, илҳом, санъат, танқид, маданият, кашф, аъло, одоб, хат, савод, амал, оила, инсон, ҳусп, нутқ, соат, авлод, савол;

Русча-интерн!ац,ионал сўзлар: партия, еовет, союз, револю- цпя, марксист, бригада, звено, агроном, трактор, колхоз, сое- ХО&; кино, лекция, экскаватор, телевизор, космос, космонавт, актив, паееив, коммупистик, конщерт, театр, радио, физкульту- ра, спорт ва б.
Узбек тилига форс-тожик ва араб тилларидан сўз ўзлашти- риш тарихаи актив бўлган. Ҳозирда эса сўз ўзлаштиришда рус тили энг асосий (актив) манба ҳисобланадн.
XIX асрнииг иккинчи ярмида Урта Осиё, жумладан Узбе- кисто» Россияга қўшиб олинди. Йирик миллий тиллардан бўл- ган рус тилинйнт ўзбек тилига таъсири асосан шу даврдан бошланади, Уш-а вақтдан эътиборан русча сўзлар, терминлар, иборалар, шуиингдек, рус тили орқали бошқа тилларга оид сўзлар ҳам ўзбек тилига ўзлашиб, унинг лу-гат составини бойи- та бошлади.
XIX асрнииг охирн ва XX асрнинг бошларида умумхалқ ўз- бек тилига (ҳам жонли тилга, ҳам адабий тилга) рус тилидан ва рус тили орқали бошқа тиллардан завод, фабрика, самовар, поезд, вокзал, вагон, машина, патнис (поднос), почта, телеграф, телсграмма, полк, батальон, офицер, матрос, артист, театр, электр каби русча ва интериационал сўзлар кириб, ўзлашиб кетди.
Ҳозирги ўзбек миллий адабнй тнлида қўлланаётгаи русча ва иитериационал сўз ҳамда терминлар хилма-хил бўлиб, улар тематик жиҳатдан бир неча группани ташкил қилади:

1. 
   Ижтимоий-сиёсий сўз ва терминлар: марксизм, ленинизм, революция, демократия, съезд, диктатура, партия, совет, ком- мунизм, комитет.
   
2. 
   Саноат соҳасига оид сўз ва термиилар: нефть, электр, етанок .трамвай, троллейбус, метро.
   
3. 
   Қишлоқ хўжалигига доир сўз ва терминлар: колхоз, сов- хоз, агроном, звено, бригада.
   
4. 
   Маданий-оқартув, санъатга доир сўз ватерминлар: театр, кино, концерт, фильм, композитор, шашка, музика.
   
5. 
   Фап ва техиикага доир сўз ва терминлар: физика, ма- тематика, география, радио, приёмник, насос, кран.
   
6. 
   Ҳарбий иш, физкультура ҳамда спортга оид сўз ва термиилар: солдат, лейтенант, майор, гимнастика, волейбол, бокс.
   
7. 
   Савдо ҳамда молияга доир сўз ва терминлар: магазин, гастроном, ярмарка, буфет, аванс, кредит.
   
8. 
   Кийим-кечакка доир сўз ва терминлар: шляпа, костюм, пальто, туфли, носки.
   
9. 
   Озиқ-овқатга оид сўз ва терминлар: лимонад, шоколад, конфег, кофе, макарон кабилар.
   

Хуллас, русча-интернахию'нг.л сўзлар ҳезирда ижтимоий фао- лиятнинг барча соҳаларнда кўплаб қўлл,ак,ади.

44. 
    §. Бир тилдан бошқа тилга, жумладан бошқа тиллардан ўзбек тилига сўз ўзлашиши ёзма м.анба ёки оғзаки нутқ -орқа- ли бўладм. Масал.ан: арабча ўзлашмалар'нинг кўичилик қисми ёзм,а манбалар орқалн ўтган. Тожикча сўзл,арнинг ўзлашиши- да эса оғзаки нугқ ҳам муҳнм роль ўйнаган. Чунки ўзбеклар қадимдан фаолиятнинг барча соҳаларида тожиклар билан бе- восита алоқада бўлиб келган.
    
45. 
    §. Узлаштириш асосаи икки усул билан бўлади: 1) сўз а й н а н олинадн; 2) к а л ь к а л а б олинади. Юқорида келти- рилган тожмкча, арабча ва русча-интериационал сўзлар айнаи ўзлаштнрилган.
    
46. 
    §. Калькалаб ўзлаштиришда сўзнинг ўзи эмас, балки унинг маъноси ўзлаштирилади. Бунда қуйидаги ҳолларни кў- риш мумкин:
    

1. 
   ўзга тил сўзига хос маъно ўз тил материали асосида ян- ги сўз ясаш орқали бернлади: қатнашчи (участниқ), дарслик (учебник), усщурма (надстройка), дунёқараш (мировоззрение) каби. Бу ҳодиса тўлиқ калька деб ҳ.ам юритилади;
   
2. 
   сўз структурасида ўзга тил в.а ўз тил компонентлари иштирок этади; областлараро (межобластной), ҳамкурс (со- курсннк), спортчи (сиортсмен) каби. Бу ҳодиса ярим к а л ь- к а деб ҳам юритилади;
   
3. 
   ўзга тил сўзига хос маъно ўз тилдаги сўз билан бери- лади. Масалан: бўғин сўзининг русча «поколение» М'аъиоси, оцим сўзининг сиёсий оқим бирикмасидаги маъноси шу йўл би- лан ҳосил бўлган. Бу ҳодиса семантик калька деб ҳам юритилади.
   

44. 
    §. Сўз ўзлашишни сўз ишлатишдан (сўз қўллашдаи) фарқлаш керак. Узлашма сўзлар шу тилнинг луғат бойлиги ҳнсобланади. Бундан ташқари, маълум мақсад ёки сабабларга кўра оғзаки нутқда ҳам, ёзма нутқда ҳам ўзлашмаган чет сўз- ларни қўллаш ҳоллари учрайди. Оғзаки нутқда бу ҳол ўз нут- қига эътиборсизлик оқибатида юз беради. Масалан: оддий сўз- лашувда конечно, молодес, тоес, вообше, сапсем каби сўзлар- нинг, ўқувчи, студентлар нутқида перерив (перерыв), зачўт (за- чет), заучний (заочный) каби сўзларнинг қўлланиши каби. Лекин бадиий адабиётларда автор маълум мақсадлар билан бундай сўзларни ишлатади. Масалан, Саид Аҳмаднинг «Ажина» миниатюрасида автор стиляга йигитнинг нутқидаги индивидуал- ликни кўрсатиш учун асарда ўзбек тилига ўзлашмаган сўз- ларни қўллайди:
    

Й и г и т: Ыима гап, мамашка, тинчликми?
О н а с и: Қайда тинчлик бўлади, болам. Ойша холангнинг келини ҳомиладор, оғир оёқли эди... эрталаб кўчадан ўтиб ке- таётганингни кўрган экан, башарангни кўриб, қўрққанидан боласини чала ташлаб қўйибди. Ойша холанг сени қарғаяпты.

И и г и т: Интересна! Ҳали келаётганимда Ризамат бува не~ гадир уят гап билан сўкди. Причинаси менга неизвесна.