Sh. Murodov, R. Ismatullayev

To‘g‘ri chiziq qiyaligi

Ko ‘tarilishning qo'ymaga bo ‘lgan nisbati to ‘g ‘ri chiziqning qiyaligi deyiladi. Qiyalik i harfi bilan belgilanadi.
A ABE dan Bff : AF = tg a = i yoki i = (1)
Ко‘tarilishi bir birlikka to‘g‘ri keladigan qo‘yma to ‘g ‘ri chiziqning intervali deyiladi. To‘g‘ri chiziq intervali I harfi bilan belgilanadi. AB kesma ustida son belgilari 4 va 5 bo‘lgan С va D nuqtalarni belgilaymiz. Bunda CDU va ABB' uchburchaklarning o‘xshashligidan
CD' AB’ I L ...
D ir ‘ \ - j (2)


bundan I =j =ciga (3)
aniqlanadi. (l)va (3) tengliklarning o‘ng tomonlari taqqos- langanda,


i = у yoki I = - (4)
bo‘ladi.
Demak, to ‘g ‘ri chiziqning qiyaligi uning intervaliga teskari proportional ekan.
1.16-rasmda A (A'n) va В (B'4) nuqtalar orqali a (o') to‘g£ri chiziqning proyeksiyasi (qo‘ymasi) berilgan. Qo‘ymaning uzunligi
1. 16- rasm.

1 .17 -rasm. 1 .18 -rasm.

18

1. 
   Qiyalik:
   

I _ £__ Ьд ~Ь в
_ 1 2- 4
_ _8_ _ ^ ^

I 80 80 80
bo'ladi.

2. 
   Interval i = \ = — ■= 10 m bo‘ladi. г 1:10
   

Demak, a to ‘g‘ri chiziqning har bir nuqtasi gorizontal proyeksiyasining har 10 metridan keyin 1 metrga ko‘tariladi.
Qiyalik va interval yasash qoidalari y o i va kanallarning proflllari yonbag‘irlarini, kanallar tagini qurishda, balandlik va chuqurliklarning qiyaliklarini, kotlovan yonbag‘ir tekisliklarining tasvirlarini yasash va boshqalarda qo‘llaniladi.
To‘g‘ri chiziqning qiyaligi va intervali qoidalariga asosan uni H0 proyeksiyalar tekisligida quyidagi usullar bilan ham berish mumkin: bir nuqtasi va H0 tekislikka og‘ish burchagining qiymati bilan (1.17-rasm); boshlang‘ich nuqtasi, qiyaligi va uning yo‘nalishi bilan (1.18-rasm).