Samarqand: Samdu nashri, 2020 y. 460 b

5. Litsenziyalash 
Litsenziya (lot. Licentia – ruxsatnoma, huquq) – 1) 
vakolatli davlat organlari tashqi savdo harakatlarini olib borish 
uchun beradigan ruxsatnoma. Eksport va importni, valyuta 
sarflarini nazorat qilish usullaridan biri. Odatda 1 yilga beriladi; 2) 
texnikaviy, iqtisodiy, ilmiy yangiliklar egasining ularni ishlatish 
uchun shartnoma asosida beradigan ruxsati. Odatda litsenziya 
patent olingan yoki patent olish uchun talabnoma berilgan 
ixtirolarga nisbatan qoʻllaniladi. Ammo ixtirolarga, texnika 
yangiliklariga, ishlab chiqarish tajribasi, ishlab chiqarish sirlari, 
tijorat axborotlari uchun patentsiz ham berilishi mumkin. 
Litsenziya beruvchi litsenziyar, litsenziya oluvchi litsenziat deb 
yuritiladi. Yangi texnika va texnologiyaga oid litsenziyalar 3 xil 
boʻladi: oddiy litsenziya – litsenziar ixtirodan shartnomada 
belgilangan doirada foydalanish huquqiga ega boʻladi. Ayni bir 
litsenziyani maʼlum hudud doirasida faqat bir emas, balki bir necha 
litsenziatga bera oladi; maxsus litsenziya — litsenziat ixtiro, 
texnika yoki texnologiyani ishlatishga yakka huquqli boʻladi, 
litsenziar esa uni o‘sha hududda qoʻllay olmaydi va oʻz nomidan 

---

122 
boshqalarga sota olmaydi; toʻliq litsenziya – bunda litsenziya. 
obʼyektini ishlatish toʻla-toʻkis litsenziatlar qoʻliga beriladi, 
litsenziar esa undan mustaqil foydalana olmaydi. Bunday qoida 
litsenziya berilgan muddat ichida amal qiladi. litsenziya muayyan 
narxda sotiladi. 
Litsenziya haqi shartnoma muddati davomida litsenziya 
boʻyicha ishlab chiqarilgan mahsulotni sotishdan olingan mukofot 
shaklida toʻlanadi (royalti). Bir necha bor toʻlangan royalti 
yigʻindisi litsenziya narxini tashkil etadi. litsenziya xaqi uni 
qoʻllab, iqtisodiy samara olishdan ilgari, bir yoʻla toʻlansa 
paushal(yagona stavka) toʻlovi deb yuritiladi. litsenziya narxi 
litsenziyani qoʻllashdan olinadigan qoʻshimcha foyda bilan birga 
litsenziya bozoridagi talab va taklifga ham bogʻliq. Litsenziya 
narxining 
past 
boʻlishi 
texnik-texnologik 
yangiliklarni 
ommalashtirish sharti hisoblanadi. 
Shuningdek litsenziyaning vakolatli davlat organlari 
beradigan savdo, hayvonlarni ovlash, muayyan faoliyat bilan 
shugʻullanish, bank harakatlarini olib borish va boshqa 
koʻrinishlari uchraydi. 
Tashkilotlar innovatsion faoliyatining maqsadi nafaqat 
yangi mahsulot va xizmatlar bilan bozorga kirish, o‘zlashtirilgan 
mahsulotlarni takomillashtirish, foydalanilayotgan texnologiyalar 
samaradorligini oshirish, balki yangiliklarni o‘zlari sotishdan foyda 
olish ham bo‘lishi mumkin. Litsenziyalash - bu intellektual faoliyat 
natijalarini tijoratlashtirishning keng qo‘llaniladigan usullaridan 
biridir. 
Innovatsiyalardan foydalanish huquqini sotish orqali savdo 
qilish ko‘plab kompaniyalar uchun daromad keltiradi, ushbu 
yangiliklar asosida ishlab chiqarilgan innovatsion mahsulotlar va 
xizmatlarni sotishdan tushadigan daromadlarga mos keladi. 
Ko‘pincha tijorat, moliyaviy, iqtisodiy yoki boshqa sabablarga 
ko‘ra kompaniyaning o‘zi xodimlar tomonidan ishlab chiqilgan 
ba’zi yangi texnik va texnologik yechimlardan foydalanish noo‘rin. 
Ammo intellektual faoliyatning ushbu natijalarini sotish juda 

---

123 
samarali bo‘lishi mumkin. Bu innovatsion litsenziyalangan biznes 
modelida amalga oshiriladi. 
Maxsus patent huquqlarini tijoratlashtirish boshqa xo‘jalik 
yurituvchi sub’ektlarga innovatsiyalardan foydalanish huquqini 
berish asosida amalga oshirilishi mumkin ya'ni, litsenziyalash bu 
texnologiya uzatishning asosiy shakllaridan biridir. 
Qoida tariqasida litsenziyada u amal qiladigan hudud, 
shartlar, o‘tkazilgan huquqlardan foydalanish usuli va boshqa 
shartlar ko‘rsatilgan bo‘lib, ularning ta’rifi litsenziarga intellektual 
mulk ob’ektidan eng yaxshi samara berish strategiyasini ishlab 
chiqishga imkon beradi. 
Litsenziyalarning bir nechta turlari mavjud. Eksklyuziv 
(oddiy) litsenziatga intellektual mulk ob’ektidan shartnomada 
nazarda tutilgan chegaralarda foydalanish huquqini beradi 
(Masalan, kelishilgan muddatda kelishilgan hududda); Ammo 
litsenziyachi shartnoma ob’ektidan foydalanish huquqini va 
uchinchi shaxslarga litsenziyalar berish huquqini o‘zida saqlab 
qoladi. 
Litsenziat (xaridor) eksklyuziv litsenziya bilan bitim 
predmetidan 
foydalanishda 
eksklyuziv 
(monopol) huquqni 
shartnomada nazarda tutilgan chegaralar doirasida oladi (masalan, 
kelishilgan muddat ichida kelishilgan hududda). Bu shuni 
anglatadiki, litsenziar (egasi) nafaqat boshqalarga litsenziya berish 
huquqiga ega, balki o‘zi ham eksklyuziv litsenziya berilgan patent 
huquqlari ob’ektidan foydalana olmaydi, shu bilan birga shartnoma 
predmetidan foydalanish huquqini qisman saqlab qoladi. 
Litsenziatga 
o‘tkazilmagan (masalan, shartnomada ko‘zda 
tutilmagan hududda yoki shartnoma muddatidan tashqarida). Shu 
sababli bitta intellektual mulk huquqi asosida bir nechta eksklyuziv 
litsenziyalar berilishi mumkin. 
Jahon amaliyotida litsenziyaga binoan amalga oshirilgan 
IPdan foydalanganlik uchun to‘lov uch shaklning birida amalga 
oshiriladi - royalti, bir martalik to‘lov va qo‘shma to‘lov. Ish haqi 
shakli 
litsenziyalovchi 
va 
litsenziat 
o‘rtasida litsenziya 
shartnomasida kelishilgan. 

---

124 
Royaltilar - bu litsenziya shartnomasi amal qilgan davrda 
xaridorning daromadlaridan vaqti-vaqti bilan ajratmalar bo‘lib, 
ularning miqdori litsenziya predmetidan foydalanishning iqtisodiy 
natijalariga (litsenziat tomonidan olingan foydaning foizlari yoki 
innovatsion mahsulotlarni sotish va boshqalar) qarab belgilanadi. 
Royaltilarning iqtisodiy mazmuni huquq egasi tomonidan ishlab 
chiqarilgan va sotilgan mahsulotlar narxining ma’lum foizini 
huquq egasi foydasiga belgilash yo‘li bilan u va litsenziat o‘rtasida 
litsenziyadan foydalanish natijasida olingan daromadni kelishilgan 
nisbatda taqsimlashdan iborat. Shuning uchun, biz litsenziyaning 
narxi kelajakda sotishning funksiyasi deb ayta olamiz. Royaltilarda 
intellektual mulk huquqi egasiga mukofot to‘laligicha qabul 
qiluvchining (litsenziatning) yangilikdan foydalanish natijalariga 
bog‘liq. Royalti litsenziar bilan hisob-kitob qilish uchun 80-90% 
hollarda litsenziya shartnomalarini tuzish uchun ishlatiladi. 
Bir martalik to‘lov - bir martalik to‘lov, ya'ni. belgilangan, 
oldindan hisoblab chiqarilgan summaning bir martalik to‘lovi. 
Bunday holatda mualliflik huquqi egasiga to‘lanadigan haq 
miqdori litsenziatning intellektual mulkdan foydalanish natijalariga 
to‘liq bog‘liq emas bo‘ladi. 
Agar uning miqdori qisman litsenziatning intellektual 
mulkdan foydalanish natijalariga bog‘liq bo‘lsa, mukofot 
birlashtirilgan deb nomlanadi. Bu royalti va bir martalik 
summaning kombinatsiyasi hisoblanadi. 
IFga bo‘lgan huquqlarni va individualizatsiya vositalarini 
baholashga alohida ahamiyat beriladi, bu shartnoma asosida 
amalga oshiriladi va o‘tkazish davri o‘tkazilgan huquqlar doirasiga 
bog‘liq. 
1. Intellektual mulk ob’ekti qiymatini hisoblash: 

royalti uchun imtiyoz metodi 
∑
𝑅
𝑖
(1 + 𝑑)
𝑖
𝑛
𝑖=1
Bu yerda: 
V - intellektual mulkning qiymati; 
Ri - i-yilda daromad (royalty, p x q x r); 

---

125 
D - tavakkalchilikni hisobga olgan holda foiz stavkasi; 
n - daromad olingan yillar soni. 

foyda afzalligi usuli. 
∑
𝑀𝑅
𝑖
− 𝐶𝑅
𝑖
(1 + 𝑑)
𝑖
𝑛
𝑖=1
Bu yerda: 
V - intellektual mulk qiymati; 
MRi - monopol sharoitda, birinchi yildagi daromadlar; 
SRi - raqobat muhitidagi daromad, birinchi yilda; 
d - xatarlar bo‘yicha tuzatilgan foiz stavkasi; 
n - daromad olingan yillar soni; 

diskontlangan pul oqimi usuli. 
𝑀
𝑛
= ∑
𝐶𝐹
𝑡
(1 + 𝑑)
𝑡
𝑛
𝑡=1
Bu yerda: 
CFt - foydalanishdan t yilgacha bo‘lgan pul oqimi; 
Mn - intellektual mulk ob'ektining n yil ichidagi qiymati; 
d - chegirma stavkasi.