Samarqand: Samdu nashri, 2020 y. 460 b

In
te
ll
e
k
tu
a
l 
fa
o
li
y
a
t 
n
a
ti
ja
la
r
i 
v
a
 i
n
te
ll
e
k
tu
a
l 
m
u
lk
i 
d
e
p
a
r
ta
m
e
n
ti
 
IF
N
v
a
I
M
n
i 
b
o
sh
q
a
ri
sh
u
ch
u
n
in
fr
a
tu
zi
lma
n
i 
ta
'm
in
la
sh
IF
N
v
a
I
M
n
i 
y
a
ra
ti
sh
v
a
u
la
rd
a
n
fo
y
d
a
la
n
is
h
n
i 
m
o
li
y
a
la
sh
ti
ri
sh
F
o
y
d
a
la
n
is
h
in
te
ll
ek
tu
a
l 
fa
o
li
y
a
t 
n
a
ti
ja
la
ri
v
a
I
M
n
i 
b
o
sh
q
a
ri
sh
u
ch
u
n
in
fr
at
uz
ilma
ni
ta
’mi
nl
as
h 
H
u
q
u
q
iy
h
im
o
y
a
n
i 
ta
’m
in
la
sh
IFNni yaratish 
Ilgari yaratilgan IFNga 
huquqlarni olish 
T
a
rt
ib
n
i 
ta
n
la
sh
P
a
te
n
tl
a
sh
M
u
a
ll
if
li
k
h
u
q
u
q
i 
N
o
u
-hau
In
d
iv
id
u
a
li
za
ts
iy
a
im
k
o
n
iy
a
tl
a
ri
O
'z
fa
o
li
y
a
ti
d
a
H
u
q
u
q
la
r
n
i 
o
'tk
a
zi
sh
A
m
a
lg
a
o
sh
ir
is
h
x
a
ra
ja
tl
a
ri
Il
mi
y
-t
a
d
q
iq
o
t 
is
h
la
ri
ni
m
o
li
y
a
la
sh
ti
ri
sh
L
it
se
n
z
iy
a
n
i 
so
ti
b
o
li
sh
x
a
ra
ja
tl
a
ri
M
u
a
ll
if
la
rg
a
m
u
k
o
fo
t 
to
'la
sh
IF
N
v
a
I
M
b
o
sh
q
a
ru
v
i 
u
ch
u
n
i
n
fr
a
tu
zi
lm
a
x
a
ra
ja
tl
a
ri
P
a
te
n
t 
x
a
ra
ja
tl
a
ri
H
u
q
u
q
iy
y
o
rd
a
m
H
is
o
b
i 
k
it
o
b
A
x
b
o
ro
t 
b
il
a
n
ta
’m
in
la
sh
Y
a
n
g
i 
te
x
n
o
lo
g
iy
a
la
rn
i 
jo
ri
y
e
ti
sh
T
a
jr
ib
a
li
ek
sp
er
ime
n
ta
l 
is
h
S
a
n
o
a
tda
fo
y
d
a
la
n
is
h
1
-s
ha
kl
. Int
el
le
kt
u
al
m
u
lkni
bos
hqa
ri
sh fa
ol
iya
ti

---

128 
Ammo barcha innovatsion kompaniyalar uchun yaratilgan 
mahsulot 
asosida 
ilmiy-tadqiqot 
va 
tajriba-konstruktorlik 
ishlarining natijalarini huquqiy muhofaza qilish to‘g‘risida 
samarali qaror qabul qilish muhim ahamiyatga ega. 
Katta kompaniyada boshqaruv qarorlarini qabul qilish 
intellektual mulk ob’ektlarini kompaniya portfeliga kiritish yoki 
chiqarib tashlash masalalari bilan bog‘liq. Yirik korxonaning 
intellektual resurslarini boshqarish vazifasiga himoya qilinadigan 
ob’ektlarni aniqlash (inventarizatsiya o‘tkazish orqali), ularning 
tijorat ahamiyatini baholash, ularni huquqiy muhofaza qilishning 
maqbul shaklini tanlash, nomoddiy aktivlar sifatida ro‘yxatdan 
o‘tkazish, tijoratlashtirishning eng samarali shaklini aniqlash, 
shartnomalar bo‘yicha intellektual mulk ob’ektlariga huquqlarni 
o‘tkazish kiradi. Huquqlarni himoya qilish rejimini joriy etishda 
yangi bilimlarni yaratish va ulardan foydalanish (mualliflar, ish 
beruvchilar, huquq egalari, investorlar) ishtirokchilari o‘rtasidagi 
munosabatlarni tartibga solish, intellektual faoliyat natijalari va 
individualizatsiya vositalaridan samarali foydalanish, intellektual 
mulkni boshqa korxonalarning ustav kapitaliga kiritish muhimdir. 
Katta kompaniyalardagi intellektual mulkni boshqarish 
quyidagi maqsadlarga erishishga qaratilgan: 
1) ma’lum bir bozorda yoki sohada texnologik yetakchilikni 
ta’minlash; 
2) Intellektual mulk ob’ektlariga bo‘lgan huquqlardan 
foydalanganlik uchun qo‘shimcha daromad olish; 
3) yetakchi raqobatdosh kompaniyalar bilan texnologik 
hamkorlik shaklida strategik alyanslarda ishtirok etish; 
4) innovatsiyalarni qo‘llash orqali samaradorlikni oshirish, 
mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarish tannarxini pasaytirish; 
5) uzoq muddatli aktivlar tarkibidagi nomoddiy aktivlar 
ulushining oshishi hisobiga kapitallashuvning o‘sishi; 
6) texnologik qaramlik va uchinchi shaxslarning IF va 
intellektual mulkiga bo‘lgan huquqlarini buzilishini oldini olish 
orqali kompaniyaning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash; 

---

129 
7) xodimlarni innovatsion yechimlarni yaratish va amalga 
oshirishga jalb qilish. 
Ixtiro egasi va menejeri ko‘pincha bitta shaxs sifatida 
harakat qiladigan kichik innovatsion kompaniyalarda intellektual 
mulkni boshqarish o‘ziga xos xususiyatlarga ega. 
Odatda bunday korxonalar ma’lum bir innovatsion g‘oyani 
amaliy jihatdan amalga oshirish maqsadida yaratiladi. Shuning 
uchun biz intellektual mulk-ob’ektlar portfelini boshqarish haqida 
emas, balki intellektual faoliyatning ma’lum bir natijasini qayta 
ko‘rib chiqish, tegishli himoya qilish va undan samarali 
foydalanish bo‘yicha harakatlarning to‘g‘ri algoritmi haqida 
gaplashamiz. 
Innovatsion loyihaning dastlabki bosqichida va rivojlanish 
jarayonlarida yangi mahsulot konsepsiyasi shakllanayotganda, 
potensial raqobatchilar va iste’molchilar aniqlanib, yangilikning 
potensial tijoratga layoqati aniqlanadi. Ushbu bosqichda bunday 
kompaniyalar o‘z ishlanmalarini to‘liq patentlash uchun mablag‘ga 
ega bo‘lmaydilar. Shuningdek, tadqiqotlar va ishlanmalar jarayoni 
hali ham davom etmoqda, ishlab chiqilgan yangiliklarni himoya 
qilish uchun maxfiylik shartlariga rioya qilish kerak. Shu bilan bir 
qatorda u uchun zarur bo‘lgan quyidagi huquqiy himoya 
strategiyasi belgilanadi: 
1) kelajakda himoya qilish usulini tanlash (patent 
to‘g‘risidagi qonun yoki tijorat va ishlab chiqarish siri); 
2) patentlash afzal bo‘lsa, ixtiro va foydali model uchun 
patentni tanlang; 
3) agar ixtironi patentlash kerak bo‘lsa, u qurilma yoki usul 
uchun patent bormi, yo‘qligini hal qiling; 
4) himoya doirasini, so‘ralgan patentlar sonini aniqlash 
(patent mahsulotni o‘zi, uni ishlab chiqarish usuli, yaratilgan 
material, ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan texnik yechimlar va 
boshqalarni himoya qilishi mumkin). 
1. Patent beradigan mamlakatni tanlang - patent olish joyi 
qaerga qarab belgilanadi: 
a) asosiy raqobatchilar; 

---

130 
b) potensial litsenziat; 
c) potentsial strategik investor; 
d) patentlash tartibini belgilash (ayrim mamlakatlarda 
milliy, xalqaro dastur, mintaqaviy (Yevropa, Yevroosiyo). 
Xorijiy patentlash tartibini optimallashtirish uchun xalqaro 
shartnomalarda berilgan afzalliklardan foydalanish kerak (Sanoat 
mulkini muhofaza qilish bo‘yicha Parij konvensiyasi, Patent 
kooperatsiya shartnomasi, Belgilarni xalqaro ro‘yxatdan o‘tkazish 
to‘g‘risidagi Madrid bitimi, Yevroosiyo Patent konvensiyasi va 
boshqalar). 
Dastlabki 
bosqichida 
yangi 
mahsulotga 
qiziquvchi 
investorlarni jalb qilishga yordam beradigan ustuvorlikni 
ta’minlash va uni nashr etish maqsadida patent olish uchun ariza 
berish maqsadga muvofiqdir. 
Ishga tushirish bosqichida birinchi sotuvlar boshlanadi, 
ammo to‘liq huquqiy himoyasiz bo‘lgan yangi mahsulotlar bilan 
bozorga kirish qiyin. Shu vaqtgacha intellektual mulk allaqachon 
ishonchli himoyaga ega bo‘lishi kerak. Biroq faol patentlash bilan 
texnologik sirlarni oshkor qilish xavfi mavjud, shuning uchun 
patent tavsifida ko‘rsatib bo‘lmaydigan narsalarni ajratish va uni 
tijorat siri sifatida saqlash zarur. 
Innovatsion kompaniyaning hayot sikli bosqichlari orqali 
uni yanada rivojlantirishning muvaffaqiyati uning tarkibidagi 
intellektual 
mulkni himoya 
qilishning ishonchliligi 
bilan 
belgilanadigan, innovatsion mahsulotining tijorat salohiyatini 
amalga oshirishga bog‘liq bo‘ladi.