Samarqand iqtisodiyot va servis instituti marketing kafedrasi

Nazorat va muhokama uchun savollar:
1. Mamlakatimizda iqtisodiyotning real sektori korxonalarini qo‘llab-quvvatlash borasida qanday choralar ko‘rilmoqda?
2. Xalqaro marketingda tovar siyosatining mohiyati va xususiyatlarini ochib bering.
3. Mahsulotni xalqaro rejalashtirishning asosiy strategiyalarini aytib bering.
4. Tovarni moslashtirish strategiyasi doirasida mahsulot modifikatsiyasining asosiy variantlarini sanab bering.
5. Tovar raqobatbardoshligini ta’minlashning o’ziga xos xususiyatlari nimada?

7.2-ma’ruza: Eksport tovar siyosatining mohiyati
Reja:
1. Eksport tovar siyosatining mohiyati va turlari
2. Eksport tovar assortimentini rejalashtirish.
3. Eksport siyosatida tovarlarni o‘rash, markalash.


1. Eksport tovar siyosatining mohiyati va turlari.
Xalqaro savdo eksport-import operatsiyalarining tijorat asosida, ya’ni oldi-sotdi shartnomalarini tuzish va bajarish asosida amalga oshirilishini nazarda tutadi. Bepul tovarlar yetkazib berish, xizmat ko‘rsatish, ish bajarish va yordam berish alohida hisobga olinadi va eksport yoki import qiymatiga kiritilmaydi.
Mamlakatimizdagi korxona va tashkilotlarning xalqaro savdo faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish va nazorat qilish eksport-import operatsiyalarini litsenziyalash vositasida amalga oshiriladi. Ushbu faoliyat turlariga mos keluvchi davlat organlarining maxsus (asosiy va individual) ruxsatnomalar berishi nazarda tutiladi.
Asosiy litsenziya bu bozor sub’ektiga ma’lum muddatga muayyan tovarlarni cheklanmagan miqdorda mamlakati ko‘rsatilgan holda eksport yoki import qilish uchun beriluvchi maxsus ruxsatnomadir. Individual litsenziya esa bozor sub’ektiga cheklangan muddatga muayyan tovarni cheklangan miqdorda mamlakati ko‘rsatilgan holda eksport yoki import qilish uchun beriluvchi bir martalik maxsus ruxsatnoma hisoblanadi.
Litsenziyalash tashqi savdo munosabatlarini xalqaro tartibga solishning amaliy vositasi bo‘lib, ichki iste’mol uchun zarur bo‘lgan mahsulot eksportini cheklash, mahalliy mahsulot ishlab chiqaruvchilarga zarar yetkazilishining oldini olish maqsadida importni cheklash, mamlakatning savdo va to‘lov balansini tartibga solish, fors-major holatlar sababli iqtisodiyotda yuzaga kelgan vaqtinchalik qiyinchiliklarni bartaraf qilish, xorijiy valyutani sarflashni nazorat qilish kabi maqsadlarda keng qo‘llanadi.
Xalqaro savdoda eksport tovar siyosatining uch varianti qo‘llanadi.
1. Markazlashgan variant tashqi bozorda mazkur ishlab chiqaruvchining mavjud tovariga texnik va texnologik jihatdan o‘xshash va unga mos keluvchi, chet ellik yangi haridorlarni jalb qilishi mo‘ljallangan yangi tovarni yaratish va ishlab chiqarishga yo‘naltiriladi.
2. Gorizontal variant. Bunda mazkur ishlab chiqaruvchining tashqi bozorga chiqariluvchi yangi tovari ilgari mavjud bo‘lgan tovarga o‘xshash bo‘lib, yangi shakllangan iste’molchilar guruhiga mo‘ljallanadi, uni ishlab chiqarish esa kichik texnologik o‘zgarishlar bilan amalga oshiriladi.
3. Konglomerat variant. Bunda tashqi bozorga mazkur ishlab chiqaruvchining ilgari mavjud bo‘lgan tovarga umuman o‘xshamagan, ishlab chiqarish texnologiyasini takomillashtirish va yangi bozorni egallashni talab qiluvchi yangi tovar kiritiladi.
Eksport tovar siyosatida importchi mamlakatlarda amal qiluvchi turli xil me’yoriy hujjatlar (xalqaro va milliy standartlar, bojxona talablari va hokazo) qo‘llanib, bu tovar upakovkasi, markirovkasi, dizayni, ayrim tavsifnomalari va hujjatlariga ta’sir ko‘rsatadi. Mahsulot eksport qiluvchi o‘zining huquq va majburiyatlari haqida aniq tasavvurga, ilmiy-texnik, ishlab chiqarish va sotuv resurslariga ega bo‘lishi lozim. Xalqaro savdo usullari va tamoyillarini qat’iy hisobga olish muhim ahamiyat kasb etib, ular ko‘p hollarda ichki usul va tamoyillardan sezilarli farq qiladi. Bundan tashqari, savdo operatsiyalarini rasmiylashtirish va amalga oshirish xususiyatlari, bojxona tomonidan tartibga solinish, valyuta nazorati, savdo amaliyoti va mamlakatda amal qiluvchi urf-odatlarni ham inobatga olish joiz.
Jahon tajribalarining ko‘rsatishicha, turli xildagi raqobatbardosh eksport tovarlarining yetarli bo‘lishi tijorat olamining javob tariqasidagi harakatlarini – yuqori sifatli tovarlar importi va chet el investitsiyalari oqimining o‘sishiga sabab bo‘ladi.