Samarqand davlat tibbiyot instituti

Leykopoez
.
Barcha leykotsitlar qizil ko‘mikda o’zak hujayralardan 
hosil bo‘ladi. Limfotsitlar o‘tmishdoshlari o’zak hujayradan birinchi 
bo‘linib chiqadi; limfotsitlarning shakllanishi ikkilamchi limfatik 
a’zolarda sodir bo’ladi. 
Granulotsitlar
va monotsitlar hujayralarning o‘tmishdoshlariga 
ta’sir qiluvchi maxsus o‘sish omillari orqali leykopoez kuchaytiriladi. 
Granulotsitlarning hosil bo’lishi monotsitlarda, makrofaglarda va T - 
limfotsitlarda sintezlanuvchi granulotsitar koloniyastimullovchi omil 
(KSF-G) ta’sirida kuchayadi, ammo yetilgan neytrofillarda sintezla-
nuvchi - keylon va laktoferrinlar hamda prostoglandin - Ye lar ta’sirida 
susayadi. Monotsitopoez esa monotsitar koloniyestimullovchi omil 
(KSF - M), katexolaminlar ta’sirida kuchayadi. Prostoglandin -Ye, α va 
γ - interferonlar monotsit hosil bo'lishini sekinlashtiradi. 
Gidrokortizonning katta miqdori monotsitlarning suyak ko‘migidan 
chiqishiga qarshilik qiladi. Leykopoezni boshqarishda interleykinning 
ahamiyati katta. Ulaming ayrimlari (IL-Z) bazofillami, boshqalari (IL -5 
) eozinofillarni o‘sish, rivojlanishini kuchaytirsa, yana boshqalari esa (IL 
-2,4,6,7) T va B - limfotsitlar shakllanishini kuchaytiradi. Leykotsitlar 

---

K.M. Abdiyev, U.D. Dadajanov, A.G. Madasheva
23 
va to‘qimalarning parchalanishidan hosil bo’lgan moddalar, 
mikroorganizmlar va ularning toksinlari, gipofizning ayrim garmonlari, 
nuklein kislotalar leykopoezni kuchaytiradi. Turli leykotsitlarning 
yashash davomiyligi turlicha, ayrimlarining umri bir necha soat, kun, 
hafta davom etsa, boshqalari insonda bir umr yashashi mumkin. 
Leykotsitlar hazm traktining shilliq qavatida va retikulyar to’qimalarda 
parchalanadi. 
Trombotsitlar
.
Trombotsitlar yoki qon plastinkalari, suyak 
ko‘migining gigant hujayralari-megakariotsitlardan hosil bo‘ladi. 
Trombotsitlar yumaloq yoki biroz oval yassi shaklga ega, ularning 
diametri 2-5 mkm ga teng. Trombotsitlar yadrosiz, lekin ularda (200 ga 
yaqin) granulalar mavjud. Qon-tomir endoteliysidan boshqa yuzaga 
tekkanda trombotsitlar faollashadi, trombotsit diametridan 5 -10 marta 
katta 10 ga yaqin o‘simta hosil bo’ladi. Bu o’simtalar qon ketishni 
to’xtatishda katta ahamiyatga ega. Odam qonidagi trombotsitlar miqdori 
180-320x10
9
/I yoki 1 mkl qonda 180000 - 320000 mingni tashkil qiladi. 
Trombotsitlarning qondagi miqdorining oshishi trombotsitoz, kamayishi 
esa trombotsitopeniya deb ataladi. Trombotsitlar quyidagi funksiyalarni 
bajaradi: angiotrofik - qon-tomirlar endoteliysini oziqlantirish; 
trombotsitar tromb hosil qilishga ma’sul; qon ivishi va fibrinolizda 
ishtirok 
etish, 
jarohatlangan 
qon-tomirlarini 
toraytirish. 
Trombotsitlarning asosiy funksiyasi gemostazda ishtirok etishidir. 
Trombotsitlar turli yot yuzaga (adgeziya) hamda bir-biri bilan yopishish 
(agregatsiya) xossalariga ega. Trombotsitlar bir qator biologik aktiv 
moddalarni ishlab chiqaradi, bularga trombotsitar omil deb ataluvchi, 
qon ivishida qatnashuvchi moddalar kiradi. Trombotsitar faktorlari P 
(lotincha platelet - plastinka) harfi va arab raqamlari (P
5
, P
2
va b .) bilan 
belgilanadi. Bulardan ahamiyatlilari P
3
yoki tromboplastin, hujayra 
membranasining bir parchasi; P
4
yoki antigeparin omili; P
3
yoki 
trombotsitar fibrinogeni; P
6
yoki (aktomiozinga o’xshash) trombastenin 
oqsili P
10
yoki qon tomirni toraytiruvchi omil-serotonin, P
11
yoki 
tromboksan 
hujayra 
membranasida 
(jumladan, 
trombotsitlar 
membranasida ham ) tromboksan sintetaza fermenti ta’sirida araxidin 
kislotasidan sintezlanadi va ATF bilan kompleks hosil qilib qon ivishida 
ishtirok etadi. Trombotsitlar yuzasida retseptor vazifasini o’tovchi 
glikoprotein tuzilmalar mavjud. Ularning bir qismi «berk holat»da 
bo‘ladi va trombotsitlar ADF, adrenalin, kollagen, mikrofibillari 
ta’sirida aktivlashganda ochiladi. Trombotsitlar organizmni yot 

---

O’quv qo’llanma 
24 
agentlardan himoya qilishda ham ishtirok etadi. Ular fagotsitar 
aktivlikka ega, IgG saqlaydi, ayrim bakteriyalar membranasini 
parchalovchi lizotsim va α- lizinlar manbayidir. Bundan tashqari, 
trombotsitlarda O -limfotsitlarni T va B - limfotsitlarga aylantiruvchi 
peptid omil topilgan. Bu birikmalar trombotsitlar aktivlashgan paytda 
qonga chiqarib yuboriladi va qon tomirlar jarohatlanganda organizmni 
patogen mikroorganizmlardan himoyalaydi. Qisqa va davomli ta’sir 
qiluvchi trombotsitopoetinlar trombotsitopoezni boshqarib turadilar. 
Ular suyak ko’migida, taloqda, jigarda hosil bo‘ladi. Qisqa ta’sir 
qiluvchi trombotsitopoetinlar qon plastinkalarining megakariotsitlardan 
ajralib chiqishini va qonga tushishini tezlashtiradi; davomli ta'sir 
qiluvchi trombotsitopoetinlar suyak ko‘migi gigant hujayralarining 
yetuk megakariotsitlarga o‘tishini ta’minlaydi. Trombotsitopoetinlar 
aktivligiga IL - 6 va IL - 11 bevosita ta’sir qiladi. Trombotsitlarning 
yashash davomiyligi 5-11 kunni tashkil etadi. Trombotsitlar makrofag 
tizimi hujayralarida parchalanadi.