Samarqand davlat tibbiyot instituti

4. Gemostaz tizimi. 
Qon-tomirlarda qon, suyuq holatda harakatda bo‘ladi. Qon tomirlar 
jarohatlanganda uning bir butunligi buziladi, natijada qon iviydi. Bu 
holatni organizmning qonning agregat holatini boshqaruvchi tizimi 
ta’minlaydi. Qonning agregat holatini boshqarish jarayoni qon ivishini 
ta’minlovchi va ivishga qarshi omillar, fibrinolitik tizimlar kabi 
murakkab mexanizmlardan iboratdir. Mazkur tizimning birorta 
funksional holati o‘zgarsa, boshqa tizimlarda kompensator siljish 
kuzatiladi. Shu tizimlar o‘rtasidagi o‘zaro funksional bog’liqlikning 
buzilishi qon ketishining og‘ir kechuvchi turli shakllari, to‘xtamasligi 
yoki qon-tomirlarda tromb hosil bo‘lib qolishi kabi patologik holatlarga 
olib kelishi mumkin. Tomirlarda qonni suyuq holatda ushlab turuvchi 
omillarga quyidagilar kiradi: 
1) qon-tomirlar ichki yuzasi va shaklli elementlarining manfiy 
zaryadga egaligi; 
2) trombotsitlar agregatsiyasining ingibitori prostatsiklin PGI 2 
ning qon-tomir endoteliysida ishlab chiqarilishi; 
3) qon-tomirlarda qon ivish tizimi omillarining faollashmagan 
holda mavjugligi; 
4) qonda antikoagulyantlarning mavjudligi; 
5) qon oqish tezligini yuqoriligi. 

---

K.M. Abdiyev, U.D. Dadajanov, A.G. Madasheva
25 
Qon ivish mexanizmlari
. Qon ivishi (gemokoagulyatsiya) 
tomirlarda qonni saqlashga, jarohatdan keyin qon yo‘qotish natijasida 
halok bo‘lishdan himoya qilishga yo‘naltirilgan organizmning hayotiy 
zaruriy javobidir. Qon ketishini to‘xtatish jarayonida quyidagi tuzilmalar 
ishtirok etadi: qon tomirlar, to‘qimalar, plazmadagi fiziologik aktiv 
moddalar, qonning shaklli elementlari - asosan trombotsitlar. Bularning 
barchasi neyrogumoral mexanizmlar yordamida boshqarib turiladi. Qon 
plazmasida qon ivishida ishtirok etadigan fiziologik aktiv moddalar 
plazmaning qon ivish omillari deb ataladi. Ular ochilgan vaqtiga qarab 
rim raqamlari bilan belgilanadi. Ayrimlari birinchi marta qaysi 
bemorning qonida yyetishmovchiligi aniqlangan bo’lsa, o‘sha 
bemorning familiyasi bilan nomlangan. Plazmaning qon ivish 
faktorlariga quyidagilar kiradi: