Самарқанд қишлоқ ХЎжалик институти ветеринария факултети

Очлик 
пайтида 
ҳазм 
системасининг 
фаолияти.
Ҳайвон 
озиқаланмаган, оч қолган пайтда ҳам ҳазм системаси айрим органларининг 
фаолияти даврий намоѐн бўлиб туради. Жумладан,ар 1-1,5 соатда меъда ва 
ичакларнинг ҳаракатлари рўѐбга чиқади, меъда ва меъда ости безидан шира 
ажралади, ўт чиқарилади. Бу ҳодиса 20-30 минут давом етади. Шу пайтда 
ҳайвон тинчсизланади, яланади,нафас ҳаракатларининг мароми ва қон 
айланиши ўзгаради. Ҳазм органларининг очлик пайтидаги даврий 
фаолиятини тушунтириш физиологиядаги мунозаралик масалалардан бири. 
Айрим олимлар ҳазм органларининг «очлик давридаги» фаолиятини, бу 
вақтда қонга тушган гуморал таъсиротларга боғлиқ деб ҳисоблайдилар. 
Бунинг исботи шуки, оч қолган итдан белгили миқдорда қон олиб,ҳозиргина 
озиқланган итга қуйилса, унинг ҳазм органлари худди оч итникидек даврий 
фаолият намоѐн қила бошлайди. Аксинча,ич итнинг қонига ҳозиргина 
озиқланган итнинг қони қўйилса, унда кузатиладиган даврий фаолият дарров 
тўхтайди. Бундай «очлик ҳаракатлари» қонга глюкоза қўйилганда ҳам 
йўқолади. Очлик вақтидаги ҳазм органлари даврий фаолиятининг 
кузатилишида марказий нерв системанинг иштирок етиши исботланган. 
Жумладан, гипотуламусдаги айрим ядролар қитиқланганда «очлик 
ҳаракатлари» кузатилиб,ҳазм системасининг марказий нерв система билан 
алоқаси 
мутлақо 
узилганда, 
ҳайвонларда 
бундай 
ҳаракатларнинг 
кузатилмаслиги аниқланган. Ана шуларга асосланиб очлик пайтидаги даврий 
фаолият, бу вақтда ўт пуфагининг, меъда ости бези йўли-нинг тегишли 
суюқликлар билан тўлиши, йўғон ичакнинг бўшаб қолиши, қонга турли 
гуморал факторларнинг сўрилиши натижасида тегишли ресепторларнинг 
қўзғалиши, оқибатда таъсирнинг гипоталамус ядроларига узатилиши 
туфайли юза-га келса керак деб ҳисоблаш мумкин. Очлик пайтидаги даврий 

---

131 
фаолиятининг физиологик аҳамияти шундаки, бу вақтда ҳазм системага 
белгили миқдорда оқсил-лар (асосан меъда ости безининг шираси билан) 
чиарилади, натижада ҳайвоннинг очлик ҳисиѐти озми-кўпми «бўғиб» 
турилади.