|
Keys stadi. Giffen tovarlarini izlash
Oldin har qanday haqiqiy Giffen tovarlari hech o`rganilganmi? Ba'zi tarixchilar, kar-toshka 19 asrda Irlandiyada kartoshka ocharchilik paytida Giffen tovari bo`lgan deb tax-min qilishgan.Kartoshka xalq oziqlanishining katta bir qismi bo`lganda, shunday edi kartoshka narxi oshdi, bu holda katta daromad ta'siri bo`lgan. Odamlar o`zlarining past turmush standartiga javoban qimmat bo`lgan go`shti iste’molini qisqartirib,asosiy tovar kartoshkani ko`proq sotib olishdi.
Shunday qilib, kartoshkaning yuqori narxi aslida kartoshkagatalab miqdorini ko`tar-di deb ta'kidlandi.
Robert Jensen va Nolan Miller tomonidan o`tkazgan tadqiqotlarida Giffen tovarlari borligi uchun shunga o`xshash, lekin ko`proq aniq dalillar asosida ishlab chiqildi. Bu ik-ki iqtisodchilar XitoyningHunan viloyatida 5 oy davomida dala tajriba o`tkazishdi.Ular tasodifiy tanlangan uy ho`jaliklariga mahalliy asosiy oziqovqat bo`lgan guruchnisotib olishga subsidiyaga voucher berib, guruch iste'moli qanday o`zgarishini o`lchash uchun tadqiqotlarda narxni o`zgartirildi. Ular kuchli dalilbo`lgankambag'al uy ho`jaliklari Gif-fen holatini namoyish etdilar. Guruch narxining pasayishiga vaucher subsidiyalari gu-ruchga talab hajmini kamaytirdivasubsidiyaniolib tashlashqarama-qarshi ta'sir qilgan. Jensen va Miller "bizning bilimimizning eng yaxshisi, bu birinchi keskin empirik dalil Giffen holati bo`ladi" deb yozgan edi.
Shunday qilib, iste'molchi tanlovi nazariyasi, talab egri chizig`iniyuqoriga yo`nalti-radi vaba'zan aslida g'alati hodisa sodir bo`ladi. Natijada, biz birinchi 4- bo`limda ko`r-gan talab qonuni butunlay ishonchli emas. Bu Giffen mahsulotlar juda kam debaytish xavfsiz.
Ish haqi ishchi kuchi taklifiga qanday ta'sir qiladi?
Hozircha, iste'molchi tanlovi nazariyasini biz bir kishi daromadiniikki tovarlar o`r-tasida qanday ajratishini tahlil qilish uchun foydalandik. Biz shu nazariyani inson qan-day qilib vaqtni taqsimlashini tahlil qilishda foydalanishimiz mumkin. Odamlar vaqtla-rining ayrimini dam olishgava ba'zisiniishlashgasarf qiladi, chunki ular iste'mol molla-rini sotib olishlari kerak. Vaqt-taqsimotining mohiyatidam olish va iste'mol o`rtasidagi tanlovmuammosidadir.
Salli erkin dasturiy ta'minot dizayneriduch kelgan qarorni ko`rib chiqaylik. Salli haf-tasiga 100 soat uyg'oq. U bo`sh vaqtini velosiped uchish, televizor tomosha qilish, va iqtisodiyotni o`rganishga sarflaydi. U qolgan vaqtini kompyuter dasturi ishlab chiqishga sarflaydi. U dasturiy ta'minot rivojlantirishninghar soatiga u $ 50 oladi va uni iste'mol mollari — oziq-ovqat, kiyim-kechak vamusiqa yuklab olishga sarflaydi. Uning ish haqi ($ 50) Sally duch keladigan hordiq va iste’mol o`rtasidagi tanlovda aks etadi. Dam ol-gan vaqtida u yutqazadi, ishlashning qo`shimcha har soatida u iste'molning $ 50ni oladi.
13-rasm Salli byudjet sig`imini ko`rsatadi. Agar u barcha 100 soatni dam olishga sarflasa,u iste'molga ega emas. U barcha 100 soatiniishgasarflasa,u $ 5000 haftalik iste'-molga ega,lekin hordiq chiqarishi uchun vaqti yo`q. U haftasiga normal 40-soat ishlasa, u 60 soat bo`sh vaqtva $ 2,000 haftalik iste'mol ega bo`ladi.
13-rasm Sallining iste'mol va hordiq afzalliklarini tasvirlovchi befarqlik egri chiziq-laridan foydalanadi.
Bu yerda iste'mol va dam olish Sally tanlayotgan ikki “tovarlar” bo`ladi. Salli har doim ko`proq bo`sh vaqt va ko`proq iste'molni afzal ko`rgani uchun u quyidagi befarq-lik egri chizig`idagi nuqtalardan ko`ra yuqoridagi egri chiziqlardagi nuqtalarni afzal ko`radi.
Soatiga 50$ ish haqida, iste'mol va hordiq kombinatsiyalaridan Salli belgilangan nuqta orqali ifodalangan "optimal" ni tanlaydi. Bu byudjet sig`imi chizig`ida yotgan eng yuqori I2befarqlik egri chizig`i nuqtasi hisoblanadi.
Endi Sallining ish haqi soatiga $ 50 dan $ 60 ga ortsa nima bo`lishini muhokama qi-lamiz. 14-rasm ikki mumkin bo`lgan natijalarini ko`rsatadi. Har bir holda, byudjet si-g`imi, chap grafikdako`rsatilgan, BC1 dan BC2ga tashqariga siljiydi. Jarayonida, byudjet sig`imi tik bo`libnarxlarning nisbiy o`zgarishi akslantiradi: Yuqori ish haqida Salliboy berilgan bo`sh vaqtning har soati uchun ko`proq iste'mol oladi.
Sallining afzalliklari, uning befarqlik egri chizig`ida ko`rsatigan, yuqori ish haqi qanday qilib iste'mol va bo`sh vaqt bog'liq uning tanloviga javob berishinianiqlaydi. Har ikki qismda, iste'mol o`sadi. Hali ham bo`sh vaqtning ish haqi o`zgarishiga javobi ikki hollarda farq qiladi. (a)qismda Salli yuqori ish haqiga javoban kamroq hordiq oladi. (b) qismda Salli ko`proq hordiq bilan javob beradi.
Hordiq va iste’mol o`rtasidagi Sallining qarori uning mehnat taklifini belgilaydi, chunki ko`proq dam olsa, u kamroq vaqt ishlaydi. 14-rasmning har bir qismida, o`ng rasm Sallining qarorida nazarda tutilgan mehnat taklifi egri chizig`i ko`rsatilgan. (a) qismida, Salliningyuqori ish haqi kam dam olish va ko`p ishlashini ko`rsatadi, bunda mehnat taklifi egri chizig`i yuqoriga yo`nalgan. (b) qismda, Sallining yuqori ish haqi ko`proq dam olish va kam ishlashni ko`rsatadi, shunday ekan mehnat taklifi egri chizi-g`i "Orqaga" yo`nalgan.
Avvaliga, orqaga yo`nalgan mehnat taklifi egri chizig`i boshqotirmali bo`ladi. Ni-ma uchun shaxs kam ishlab yuqori ish haqi olishi kerak? Javob yuqori ish haqiga daro-mad va almashtirish ta'siridan kelib chiqadi.
Birinchi bo`lib almashtirish ta'sirini ko`rib chiqaylik. Sallining ish haqi ko`tarilsa, hordiq iste'mol nisbatan ko`proq qimmatroq bo`ladi va bu Sallinihordiq o`rniga iste'-molga yetaklaydi. Boshqacha aytganda, almashtirish ta'siri Sallini yuqori ish haqiga ja-voban qattiqroq ishlashga undaydi va bu mehnat taklifi egri chizig`ini yuqoriga yo`nalti-radi.
Endi daromad ta'sir ko`rib chiqaylik. Sallining ish haqi ko`tarilsa, u yuqoriroq be-farqlik egri chizig`iga ko`tariladi. U oldingiga qaraganda endi yaxshiroqdir. Modomiki iste'moli va dam olish, ham normal tovar ekan, u yuqori iste'molini va ko`proq dam olishdan bahramand bo`lishni istaydi. Boshqacha qilib aytganda, daromad ta'sir kam ishlashga va bu mehnat taklifi egri chizig`ini orqaga yo`nalishiga olib keladi.
Oxir-oqibat, iqtisodiy nazariya ish haqining o`sish Sallini ko`proq yoki kamroq ish-lashgaundashi haqida aniq taxmin bermaydi. Agar almashtirish ta'siri Salliga daromad ta'siridan katta bo`lsa, u ko`proq ishlaydi. Agar daromad ta'siri almashtirish ta'siridan katta bo`lsa, u kam ishlaydi. Mehnat taklifi egri chizig`i shuning uchun, yuqoriga yoki orqaga yo`nalgan bo`lishi ham mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
