Reja Budjet chizig`i: iste’molchining qanday imkoniyatlari mavjud?

7.2. Tanlov: iste’molchi nimani xohlaydi
Bu bo`limdagi maqsadimiz iste’molchi qanday qilib tanlov amalga oshirishini o`r-ganish. Budjet sig`imi analizning bir qismidir: bu iste’molchining daromadiga qarab qanday tovarlarga qurbi yetishining kombinatsiyasini ko`rsatadi. Iste’molchining tan-lovi nafaqat uning moliyaviy ahvoliga, balki, uning tanloviga ham bog’liq. Shunday qilib, iste’molchi tanlovi bizning keying o`rganish obyektimiz bo`ladi.
Tanlovni befarqlik chizig`i orqali ifodalash
Iste’molchining tanlovi unga Pepsi va pitsa kombinatsiyalaridan birini tanlash im-konini beradi. Agar biz unga ikki turdagi variantni ko`rsatsak, u o`ziga mosrog’ini tan-laydi. Agar ko`rsatilgan ikki variant unga teng ma’qul bo`lsa, iste’molchi ikkkalasini ham birdek qabul qiladi.
Biz hozir iste’molchining budjet sig`imini grafik ko`rinishida tasvirlaymiz, shuning-dek, uning tanlovini ham grafikda ifodalashimiz mumkin. Buni befarqlik egri chiziqlari-dan foydalanib amalga oshiramiz. Befarqlik egri chizig`i iste’molchini birdek xursand qila oladigan variantlarni taqdim etadi. Shu tufayli befarqlik egri chizig`I doim iste’-molchini qoniqtira oladigan takliflar kiritadi.
Ikkinchi chizma iste’molchining befarqlik egri chiziqlaridan ikkitasini o`zida aks ettirgan. Ist’molchiga A, B va C kombinatsiyalar birdek maqbul yechim chunki ularning hammasi deyarli bir xil. Shunisi aniqki, agar iste’molchining pitsaga xohishi kamaysa, A nuqtadan B nuqtagacha bo`lgan variantlar uni birdek xursand qilishga qodir. Agar pitsaga bo`lgan ehtiyoj yana kamaysa,B nuqtadan C nuqtagacha Pepsi iste’moli yana ortadi va hokazo.

Befarqlik egri chizig`i iste’molchining xohishini bir-birini o`rnini bosuvchi tovarlar majmui bilan ham qondira oladi. Bu chekli almashtiruv darajasi (MRS) deyiladi. Yu-qoridagi holatda chekli almashtiruv darajasinazariyasi bo`yicha Pepsining nechtasi pitsaning bittasi o`rnini “egallay olishi”ni o`lchash mumkin. Iste’molchining befarqlik egri chizig`i dek o`zgarmas bo`lmagani bilan chekli almashtiruv darajasi befarqlik egri chizig`i bilan bir xil bo`lolmaydi.
Iste’molchining bir tovarni boshqasidan ortiq ko`rishi uning xohishidagi tovarlar
miqdoriga va iste’molchining ahvoliga ham bog’liq. Masalan iste’molchining pitsa yo-ki Pepsi xarid qilishida uning och yoki chanqaganligiga, shuningdek, qancha iste’mol qila olishiga qaraladi.
Iste’molchi barcha befarqlik egri chizig`ilardan birdek qoniqish hosil qiladi. Ammo u ba’zilarini afzalroq ko`rishi ham mumkin. Chunki u kamroq chiqimni, pastroq xara-jatni afzal ko`rishi mumkin. 2-chizmada I2 chiziqning istalgan nuqtasidan I1 chiziq yax-shiroqdir.
Iste’molchining befarqlik egri chizig`iuning nimani boshqalaridan afzal ko`rishini ko`rsatib beradi. Shu tufayli biz biz befarqlik egri chizig`ini ikki turdagi mahsulotlar va-riantini solishtirish uchun ishlatamiz. Masalan, D nuqta A ga qaraganda ko`proq foyda-liroqligi tufayli yaxshiroq deb qaralsin (aniqroq qilib aytganda, D variat A ga qaraganda ikki hissa ko`p pitsa va Pepsi taklif qilsin).
Befarqlik egri chizig`i nazariyasiga ko`ra D nuqta C nuqtadan ham yaxshiroq chun-ki u C ga qaraganda foydaliroq variantni taklif etmoqda. D nuqtanong C ga qaraganda Pepsi taklifi kamroq bo`lishiga qaramay, unda iste’molchini avzal ko`rishga undovchi pitsalar miqdori ko`pligi mavjud. Qaysi bir nuqtaning foydaliroqligini o`rganaturib, biz befarqlik egri chizig`ilarni ham o`zaro solishtirishimiz mumkin ekan.