|
Foiz stavkalari uy ho`jaliklarijamg`armasiga qanday ta'sir ko`rsatadi?
Har bir kishi bugun qancha iste’mol qilishi va kelajak uchun qancha jamg`arishi ke-rakligi to`g`risidagi muhim qarorgaduch keladi. Biz odamlar bu qarorni qanday qabul qilishlari va jamg`arma miqdori oladigan foiz stavkasiga bog'liqligin iiste'molchi tanlovi nazariyasi foydalanib tahlil qilishingiz mumkin.
Nafaqani rejalashtirayotgan Sem duch kelgan qarorni ko`rib chiqaylik. Murakkab-lashtirmasdan Sem hayotini ikki davrga ajratamiz. Birinchi davrida, Sem yosh va ishla-yapti. Ikkinchi davrda, u eski va nafaqaga chiqqan bo`ladi. Yosh Sem $ 100,000 daro-mad oladi. U bu daromadini joriy iste'mol va jamg`armaga ajratadi.U qariganda jam-g`armasini iste'mol qiladi foiz, shu jumladan, omonatdan olgan foizlarni ham.
Foiz stavkasi 10 foizni tashkil etadi deylik. So`ngra Sem jamg`armasining har bir dollar uchun qariganda u $ 1.10 iste'mol qilishi mumkin. Biz “yoshlikdagi iste'mol” va “qarilikdagi iste’mol” ni tanlashi kerak bo`lgan ikki tovar sifatida ko`rishimiz mumkin. Foiz stavkasi bu ikki tovarning narxini belgilaydi.
15-rasm Semning byudjet sig`imini ko`rsatadi. U hech narsa jamg`armasa,u yoshli-gida100,000 $ iste'mol qiladi va qariganda hech narsa iste'mol qilmaydi. U hammasini jamg`arsa,yoshligida hech narsa vaqariganda $ 110.000 iste'mol qiladi.
Byudjet sig`imi bu barcha oraliq imkoniyatlarini ko`rsatadi.
15-rasm ikki davrda befarqlik egri chizig`idan foydalanib iste'molga Semning afzal-liklarini ko`rsatadi. Sem har ikki davrda ko`proq iste'molni afzal ko`rgani uchun u yuqo-ri befarqlik chiziqlaridagi nuqtalarni afzal ko`radi.Berilgan afzalliklaridan Sem iste'mol-ning optimal kombinatsiyasini tanlab byudjet sig`imi eng yuqori befarqlik egri chizig`i-dagi nuqtani tanlaydi. Bu optimumda, Sem yoshligida $ 50,000 iste'mol qiladi va keksa-ligida 55000 $ iste’mol qiladi.
Endi foiz stavkasi 10 foizdan 20 foizga oshganda nima sodirbo`lishini ko`rib chiqa-miz. 16-rasm ikki mumkin natijalarini ko`rsatadi. Har ikki holatda ham byudjet sig`imi tashqariga siljiydi va tik bo`ladi. Yangi yuqori foiz stavkasida Sem yoshligida voz kech-gan iste'mol har bir dollar uchun qariganida ko`proq iste'mol oladi.
Ikkala qism Semning turli afzalliklari bergan natijalarini ko`rsatadi. Har ikki holatda ham, qariganda iste'mol oshadi. Hali foiz stavkasi o`zgarishiga yoshlikdagi iste'molning javobi ikki holda farq qiladi. (a) qismda Sem yoshligidayuqori foiz stavkasiga javoban kam iste'mol qiladi. (b) qismda Sem yoshligida ko`p iste’mol bilan javob beradi.
Semning jamg`armasi yoshlikdagi daromadi minus yoshlikdagi iste'mol miqdori orqali hisoblanadi. (a) qismda foiz stavkasi oshsa yoshlikdagi iste'mol tushadi shuning uchun jamg`arma ko`tarilishi kerak. (b) qismda Sem yoshligida ko`p iste’mol qiladi, shuning uchun jamg`arma tushadi.
(b) qismda ko`rsatilgan holda dastlab g'alati tuyulishi mumkin: Sem jamg`armadan keladigan daromadning oshishi hisobigakam jamg`aradi. Biroq, bu tuyulishi mumkin bo`lganidek o`zgacha holat emas. Biz buni yuqori foiz stavkasiga daromad va almashti-rish ta’sirlari deb olgan holda uni tushunishimiz mumkin.
Birinchi bo`lib almashtirish ta'sir ko`rib chiqaylik. Foiz stavka-si oshsa, yosh bo`l-gandagi iste'molga nisbatan qarigandagi iste'mol arzonroq bo`ladi. Shuning uchun, al-mashtirish ta'siri Samni yoshlikda kamroq iste'mol qilib, qariganda ko`proq iste’mol qi-lishga undaydi.Boshqa so`zlar bilan aytganda,almashtirish ta'siri Semni ko`proq jamg`a-rishga undaydi.
Endi daromad ta'sirini ko`ramiz. Foiz stavkasi ko`tariladigan bo`lsa, Sam yuqoriroq befarqlik egri chizig`ini tanlaydi. U oldingiga qaraganda endi yaxshiroqdir. Modomiki har ikki davrda ham iste'mol normal tovarlar iborat bo`lar ekan, uning farovonlikning bu ortishidan foydalanish istagi ikki davrda yuqoriroq iste'moldan bahramand etadi. Bosh-qa so`zlar bilan aytganda,daromad ta'siri kamroq jamg`arishga undaydi.
Natija daromad va almashtirish ta'siriga bog'liq. Agar yuqori foiz stavkasining al-mashtirish ta'siridaromad ta'siridan kattaroq bo`lsa, Sem ko`proq jamg`aradi. Agar daro-mad ta'siri almashtirish ta'siridan kattaroq bo`lsa, Sem kam jamg`aradi. Shunday qilib, iste'molchi tanlovi nazariyasi foiz stavkasining o`sishijamg`Armani rag'batlantiradi yoki qaytaradi deydi.
Bu noaniq natija iqtisodiy nazariya nuqtai nazaridan qiziqarli bo`lsa-da, u iqtisodiy siyosat nuqtai nazaridan hafa bo`ladigan hol. Bu soliq siyosatidagi muhim masala jam-g`armafoiz stavkasiga javoban qanday bo`lishidir. Ba'zi iqtisodchilar dividentva boshqa kapital daromadga soliqlarni kamaytirishni qo`llab quvvatladilar, bunday siyosat o`zga-rishi soliqdan keyingi foiz stavkasini oshirishi va jamg`aruvchilarni jamg`armaga rag'-batlantiradi degan fikrni ilgari surdi. Boshqa iqtisodchilardaromad va almashtirish ta’si-rini siljitgani uchun, bunday soliq o`zgarish jamg`armani oshirmaydi va hatto uni ka-maytiradi deb da'vo qildilar. Afsuski, ilmiy-tadqiqot foiz stavkalari jamg`armaga qan-day ta'siri haqida bir to`xtamga olib bormadi. Natijada, soliq siyosatida o`zgarishlar, as-lida, jamg`armani rag'batlantirish maqsadida mo`ljallangan edimi yoki yo`qmi degan
iqtisodchilar o`rtasida kelishmovchilikka olib bormoqda.
DAROMAD SAMARASI VA ALMASHTIRISH SAMARASI
8.1. «Daromad-iste’mol» chizig’i va uning tahlili.
8.2. «Narx-iste’mol» chizig’i va uning tahlili.
8.3. Normal va past kotegoriyali tovarlar uchun daromad va almashtirish
samarasi.
8.4. O’rnini bosuvchi va to’ldiruvchi tovarlar.
Tayanch so`z va iboralar: Daromad-iste’mol chizig’I, daromad va almashtirish
samaralari, daromad samarasi, almashtirish samarasi, bozor talabi, iste’molchilar
talab
Do'stlaringiz bilan baham: |
