Rangli va qora

 
Mis – nikel shteynnini konverterda puflash 
Kaysi usulda shteynni olishdan kattiy nazar uni tarkibida mis, nikel va temir 
sulfidlari mavjud. Shteynda eritilgan holatda ferrit, kobalt sulfidi va platinoidlar 
bor. Shteyndagi oltingugurtni miqdori taxminan 25 %. 
Konverter jarayonining asosiy maqsadi faqat temirni oksidlantirib shlak 
fazasiga o’tkazishdir. Qolgan mis – nikel shteynni aloxida texnologiya asosida 
qayta ishlanadi. 
Kobalt asosan konverter shlakiga o’tadi. va undan mahsus texnologiya 
bo’yicha ajratib olinadi. Puflash jarayoni 24-30 soat davomida etadi. 
Oq mis – nikel shteynni o’zi bilan mis va nikel sulfidlarining eritmasini 
tasavvur etadi. Odatda uning tarkibida 3-4 % Fe va 20 % S bor. Mis va nikelning 
oksidlari, puflash yakunida, sulfidlar bilan reaksiyaga kirishadi: 
MeS + 2MeO = 3Me + SO
2
(6.20) 
Reaksiyaning natijasida shteynda xar doim erkin mis va nikel bor. 
Nikelni tiklanish reaksiyasi: 
[Ni
3
S
2
] + 4[NiO]= 7 [Ni] + 2SO
2
(6.21) 
Oq mis – nikel shteynnini kayta ishlash 
Oq mis – nikel shteynida metallarning yig’indisi 77-78 % tashkil qiladi. 
Metallarning nisbatligi Ni:Cu=2 : 0,5. 
Shteynni qayta ishlash birinchi bosqichi mis va nikelni ajratish. Bu jarayon 
flotasiya usuli bilan amalga oshiriladi. Nikel boyitmasi kuydirib, tiklanish 
jarayonlari orqali erkin holatda olinadi. 
6.4
. 
QO’RG’OSHIN XOM ASHYOLARI, RUDALARI VA ULARNING 
KIMYOVIY TARKIBI. QO’RG’OSHIN VA UNING BIRIKMALARINING
FIZIKA - KIMYOVIY XUSUSIYATLARI VA QAYTA ISHLASH 
USULLARI
Xozirgi kunda dunyoda tahminan 4 - 7 mln.t. qo’rg’oshin ishlab chiqariladi. 
Ishlab chiqarishning xajmi xalq xo‘jaligida bo’lgan talablarga bog’liqdir. Ishlab 
chiqarish xajmi bo’yicha qo’rg’oshin 5 o’rinda turadi (tåmir, alyuminiy, mis va 
ruxdan kåyin). Qo’rg’oshinning 30 - 50 % ikkilamchi xom ashyodan ishlab 
chiqariladi. Dåyarlik qo’rg’oshinning hammasi sulfidli rudalardan olinadi. Rudada 
qo’rg’oshinni miqdori 0,5 dan 10 % gacha bo’ladi. Masalan, AQSH rudadasida 1,5 
% Pb, Kanadagi rudalarda 3-4 % Pb, Avstraliyadagi rudalarda 5-10 % Pb, O’zbå-
kistondagi rudalarda 1,5-2 % Pb mavjud. 

---

142 
Qo’rg’oshinni asosiy ishlab chiqaruvchi davlatlar: AQSH (23-25 %), Olmo-
niya (9-10 %), Angliya (8-9 %), Yaponiya (7-8 %), Avstraliya (6,5-7,5 %), 
Måksika (5,5- 7,0 %), Fransiya (5,5-6,4 %), Kanada (5,0-6,0 %).
O’zbåkiston ruda mavjud bo’lishiga qaramay, qo’rg’oshin zavodlari 
ko’rilmagan. Qo’rg’oshinni asosiy iståmolchilari, %: AQSH 29 - 31; Angliya 8,3 - 
9,3; Olmoniya 8,1 - 9,3; yaponiya 8,0; Fransiya 6 - 7; Italiya 5,6 - 6,2, Ispaniya 3,5 
- 4,0. Dunyoda ishlab chiqarilgan qo’rg’oshinning 75 % shu davlatlar iståmol 
qilinadi. O’zbåkiston o’ziga kårak bo’lgan qo’rg’oshinni 20 ta davlatlardan eksport 
qiladi. 
Qo’rg’oshinni asosiy iståmol qiluvchi sohalari: akkumulyator yasash (30 - 
45 %), kabål ishlab chiqarish (5 - 25 %), har xil quymalar ishlab chiqarish (6 - 20 
%), bånzinga qo’shiladigan tåtraetil qo’rg’oshin ishlab chiqarish (6 - 22 %) va 
boshqalar. 
Qo’rg’oshin ishlab chiqarishning asosiy xom ashyosi - komplåks poli-
måtallik rudalardir. Ruda tarkibida qo’rg’oshindan tashkari, Zn, Cu, Fe, Cd, Bi, Sn, 
Ag, Au, As, Au, Sb, Tl, Ge va boshka elåmåntlar bor. Qo’rg’oshin rudalarda 
asosan sulfid shaklda uchraydi. Sulfidli rudalardagi asosiy minerallar: galånit PbS, 
sfalårit ZnS, xalkopirit CuFeS, pirit FeS
2
, pirrotin Fe
7
S
8
, arsånopirit FeAsS
2
, argån-
tit Ag
2
S. Sulfidli rudalarda 85 - 90 % dan ziyod qo’rg’oshin galånit shaklda 
uchraydi. Tarkibida qo’rg’oshinning miqdori kam bo’lgan rudalar boyitiladi. 
Boyitish jarayonlarida qo’rg’oshinni boyitmaga ajratib olish darajasi 83 - 94 % 
tashkil qiladi. 
Qo’rg’oshin - påriodik Måndålååv jadvalining 4 gurux elåmånti, Atom 
nomåri 82, atom massasi 207,2, zichligi 11,336 g/sm
3
, erish harorati 327,4 
0
C, 
qaynash xarorati 1745 
0
C. Ko’pchilik kimyoviy birikmalarda qo’rg’oshin ikki 
valåntli. Qizitish davrida qo’rg’oshin ångil oksidlanadi. Oldin Pb
2
O paydo bo’ladi, 
kåyinchalik PbO = Pb
2
O + Pb råaksiya natijasida glyot hosil qiladi.