Rangli va qora

 
7.2. KUMUSHNING FIZIKA-KIMYOVIY XUSUSIYATLARI 
Kumush sanoatda katilizatorlar sifatida, kumush qoplama, halq xo’jaligida 
idish tayyorlashda ishlatiladi. Kumush qotishma va kavsharlash metali sifatida xam 

---

146 
qo’llaniladi. Kumush idishlarda saqlangan suv uzoq paytgacha aynimaydi. Sababi 
u boshqa idishlardan ko’ra oksidlanishga bardoshliroqdir. U bor joyda mikroblar 
tez yayrab keta olmaydi.
Kumush kimyoviy birikmalarda bir valentli, ammo uning 2 va 3 valentli 
birikmalari ham uchraydi. 
Uy sharoitida, namli xavoda kumush metali sirtida yupka 12 A (angstrem), 
qalinlikdagi kislorod pardasi hosil bo’ladi. Harorat osha borishi bilan, kislorod 
pardasi xam qalinlashadi. Harorat 400
0
S ga etganda kislorod kumushda Ag
2
O 
ko’rinishida eriydi. Bosim 414 at bo’lganda Ag-O
2
sistemasida 507 
0
S da evtektika 
holati kuzatiladi (evtektika shu birikmada ikki elementning bir-birida eriy olish 
qobiliyatidir),. Eriyotgan kumush o’ziga kislorodni yutadi, sovuganda u gaz 
sifatida ajralib chiqadi. Kumush oksidlanadi va uning kuyidagi oksidlari ma’lum 
Ag
2
O, AgO, Ag
2
O
3
. Azot va vodorod bilan kumush o’zaro reaksiyaga kirishmaydi. 
Ammo aseton yoki spirtlarda Ag
2
O va AgN hosil bo’ladi. YUkori haroratda S 
kumush bilan kumush karbidi Ag
2
C
2
, fosfor bilan AgP, Ag
2
P
3
va AgP
2
hosil kiladi.
Azot kislotasida va konsentrlangan sulfat kislotasida kumush yaxshi eriydi.
2 Ag + 2H
2
SO
4
= Ag
2
SO
4
+ 2H
2
O + SO
2
(7.15) 
Kumush sulfati oq tusli rombik shaklidagi kristallar bo’ladi. Azot kislotasi 
kumushni uy haroratida erita oladi: 
6Ag + 8HNO
3
= 6AgNO
3
+ 4H
2
O + 2 NO 
(7.16) 
Kumush nitrati AgNO
3
– romb shaklidagi rangsiz kristallardir.
YUkori haroratda kumush va HCl o’rtasida muvozanatli reaksiya yuz beradi: 
2Ag + 2HCl 2 Ag Cl + H
2
(7.17) 
ftor bilan kumushning kuyidagi birikmalari mavjud: AgF
2
, Ag
2
F, AgF
Kumush birikmalaridan kumush xlorid AgCl- amaliy axamiyatga egadir. U oq 
kristallik modda, odatda kumush xloridi kumush azot tuzlari ta’sirida cho’kmaga 
AgCl sifatida o’tiradi. Kumush xlorid tuzi fotomateriallar tayyorlashda keng 
qo’llaniladi. U medisinada ham ishlatiladi. Kumush brom birikmalari kumush yod 
ham fotomateriallar tayyorlashda ishlatiladi. Kumush sulfidi- AgS. Tabiatda 
argentit minerali sifatida uchraydi. Oltin kabi kumush ham sian tuzlari bilan 
kompleks birikmalar hosil qiladi. Bu esa kumushni rudalar tarkibidan eritib ajratib 
olishda juda ko’l keladi.
Ko’pgina metallar suyuq holatda kumushda erishi mumkin. Au va Rd 
kumushda butunlay eriy oladi. So, Fe, St, V, W, Ta kumushda erimaydi. Kuyidagi 
metallar: Bi, Cu, Ge, Ni, Pb, Na, Te estetik birikmalar hosil qiladi. Keyingi 
elementlar: Al, As, Sb, Ba, Cd, Ca, Sn, Ga, Be, Hg, P, Pr, Se, St, S, Te, Ta, Tz, Zn, 
Zr kumush bilan intermetall birikmalar hosil qiladi. Boshqa metallar kumushga, 
oltingugurtga qarshi mustahkam bo’lishini va qattiqligini ta’minlash uchun 
ko’shiladi. Kumush va mis qotishmalari zargarlik buyumlari, tish-protez ishlari, 
chet elda tanga pullar zarb qilishda ishlatiladi. Kumush palladiy bilan yumshoq 
qotishma hosil qiladi va oksidlanmaydi. U Pd bilan qattik eritma hosil qiladi. 
Kumush Pt bilan Ag
3
Pt, AgPt, AgPt
3 
intermetallik qotishmalar hosil qiladi. Ag-Pt 
qotishmalari zargarlik buyumlari tayyorlashda ishlatiladi. Uchlik qotishmalar Ag-
Cu-Pt, Ag-Pd-Pt, Ag-Au-Pt kimyoviy mustahkamlash va tish-protez ishlarida 
qo’llaniladi.

---

147 
Oltin singari kumush ham tabiatda sof, ya’ni tug’ma kumush metall holida 
uchraydi. Ammo oltindan farqli, kumush kimyoviy birikmalar hosil qilib, 
minerallar tashkil etadi. U oltingugurt birikmalari tashkil etib sulfidli rudalar 
tarkibida katnashadi, yoki mayda-dispers zarrachalar sifatida tarkib topadi. 
Kumushning sirti malum darajada kislorodli parda va oksidli parda bilan 
qoplanadi.