7.3. OLTIN VA KUMUSH MINERALLARI
Kimyoviy inertligi tufayli oltin rudalarda asosan tug’ma metall holida
uchraydi. Sof oltin zarrachalarining kimyoviy tarkibi keng chegarada o’zgarib
turadi, lekin hamisha miqdor jihatdan oltin ustun turadi. Sof oltindagi tipik
qo’shimchalar – kumush, mis, temir, oz miqdorda marg’umish (mishyak), tellur,
selen va boshqa elementardir.
Sof metall zarrachalaridagi oltinning miqdori 75-90 %, undan tashqari
kumush 1-10 %, temir va mis 1% gacha.
Kimyoviy birikma hisoblanuvchi oltinning minerallaridan – telluridlar
mavjud. Oltin telluridlarda kuyidagi birikmalar holatida uchraydi: AuAgTe
4
–
silvinit; AuAgTe
2
– krennerit; Au
3
AgTe
2
– pettsit.
Oltinning asosiy minerallari va ulardagi oltinning miqdori 7.1 – jadvalda
keltirilgan:
7.1 – jadval.
Oltinning asosiy minerallari
Oltinning minerallari
Oltinning miqdori, %
Tug’ma oltin
90-100
Elektrum
70-90
Kyustelit
30-70
Telluridlar:
kalaverit
pettsit
silvinit
43,6
25,4
24,2
Antimonitlar:
aurostibit
46,4
Oltinning ma’lum minerallaridan, sanoatda ahamiyatga bo’lgani, tug’ma
oltindir, qolgan minerallar esa kam uchraydi. Rudalarda sof oltin ma’lum shaklga
ega bo’lmagan hilma-hil ko’rinishda uchrashi mumkin (ilgak simon, sim, dona
simon, tanga simon).
Sof oltin zarrachalarining o’lchami keng chegarada o’zgarib, mikroskop
ostida ko’rinadigan juda kichik zarrachalardan tortib, 10-100 kg li gigant yombi
holida ham uchrashi mumkin.
Oltin zarrachalarning kattaligi uning eng asosiy texnologik xossalaridan biri
hisoblanadi, chunki unga asoslanib oltinni rudalardan ajratib olishda qaysi bir
texnologik jarayonlarni tanlash yotadi.
Oltinning kattalik o’lchamlari kuyidagi ko’rsatgichlar bilan belgilanadi: yirik
oltin + 70 mkm, mayda oltin – 70 mkm, mayin zarrachali oltin – 1 mkm.
148
Tarkibida oltin mavjud rudalarni qayta ishlashning texnologik sxemasi
hilma-hilligi bilan ajralib turadi. Qaysi bir sxema tanlash juda ko’p omillarga
bog’liq, ularning asosiylari: rudadagi oltinning tavsifi, rudanning dastlabki
kattaligi, rudaning moddiy tarkibi, rudada oltindan tashqari kimmatbaho
komponentlarning mavjudligi, qayta ishlash texnologiyasini murakkablashtiruvchi
komponentlarning mavjudligi va h.k.
Rudadan oltinni ajratib olishning texnologik jarayonlariga tayyorlov
(maydalash, yanchish), boyitish (gravitasion boyitish, flotasion boyitish) va
metallurgik jarayonlar (amalgamasiya, sianlash, sorbsion tanlab eritish, desorbsiya,
rux kukini bilan cho’ktirish (sementasiya), elektrcho’ktirish) kiradi.
Tanlangan texnologik sxema oltinni rudadan yuqori darajada ajratib olishni,
hom ashyoni kompleks ravishda ishlatilishini, moddiy, energetik va mehnat
resurslarining kam miqdorda sarflanishini, sanoat chichiqindilari bilan atrof-
muhitni eng kam miqdorda ifloslantirishini ta’minlash kerak.
Oltin saralash korxonalarning ohirgi mahsuloti homaki oltin yoki oltinga boy
cho’kma hisoblanadi. Bu mahsulotlarni keyingi qayta ishlanishi mahsus affinaj
zavodlarida yuqori tozalikdagi oltin olish bilan amalga oshiriladi.
Oltinni rudalardan turli usullarda ajratib olishning keng tarqalgan texnologik
sxemalari 7.1- rasmda keltirilgan.
Kumushning minerallaridan kuyidagi birikmalar mavjud:
6)
Kerargirit AgCl minerali oksidlangan rudalarda uchraydi .
2) Argentit yoki kumush yaltirogi-AgS sulfidli rudalarda uchraydi, kupincha
tarkibida Su
2
S bo’ladi .
3) Getit Ag
2
Te minerali gidrotermal konlarida uchraydi.
4) Surma –kumush , mishyak-kumush sulfidli minerallari: stefanit 5Ag
2
S x
Sb
2
S, pirargerit 3Ag
2
S x As
2
S
3
, diskrazit As
3
Sb
2
polimetall rudalarda kup
tarkalgan.
5) Polibazit 9(Ag,Cu)
2
x(Sb,As)
2
S va kumush tarkibli tetraedrat 3(Cu,Ag)
2
S x
Sb
2
S
3
6) Argentoyarazit AgFe
3
(OH)
6
(SO
4
)
2
– temir tug’ma (jeleznыe shlyapы)
toshida bo’ladi.
Kumush oltin bilan birga gidrometallurgik ajratib olinadi va faqatgina affinaj
jarayonida bir biridan ajratib olinadi.
Hozirgi kunda oltin va kumush tug’ma konlarning rudalaridan
gidrometallurgiya jarayonlari va kombinasiyalashgan usul jarayonlari yordamida
ajratib olinadi. Bu usullar hilma-hil va rang-barangdir. Hozir O’zbekiston
sharoitida, rudalar tarkibidagi oltin va kumush sorbsiya, ekstraksiya,
ionalmashuvchi ionitlar yordamida, er ostida tanlab eritish, to’dada tanlab eritish
orqali xam ajratib olinmokda. Ayrim hollarda, rudaning sulfidli turlari bo’lsa
flotasiya usulini jarayon tarkibiga kiritish orqali, agar oltin zarralar qatnashsa -
gravitasiya usulidan foydalanish orqali , agar rudada volfram, kalay, temir-pirit
minerallari bo’lsa gravitasiya, magnit, elektr, xatto bakterial-eritish kabi usullarni
joriy qilish bilan ajratib olinadi.
149
a)
Yanchish
Otsadka
Boyitma
Sinflash
Loyqa
Qum
Suv
Quyultirish
Loyqa
Quyiltirilgan
maxsulot
Sianlash
Filtrlash va
yuvish
kek
Filtrat
Oltin rux cho’kmasi
Bo’tana xolatiga o’tkazish
Zararsizlantirish
Chiqindixonaga
Maydalash
Ruda
Олтинни рух
билан чўктириш
Oltinsizlantirilgan
eritma
150
b)
Yanchish
Otsadka
Boyitma
Sinflash
Loyqaа
Qum
Сув
Quyultirilgan mahsulot
Oltinga to’yingan
qatron
Chiqindixonaga
Quyuqlashtirish
Dastlabki
sianlash
Sorbsion tanlab
eritish
chiqindi
Regeneratsiya
Loyqa
Zararsizlantirish
Oltinli eritma
Oltinsizlantirilgan
qatron
Maydalash
Ruda
Oltinni eritmadan
cho’ktirish
151
v)
Yanchish
Otsadka
Boyitma
Sinflash
loyqa
Qum
suv
Flotasiya chiqindisi
Oltinga to’yingan
qatron
Chiqindixohaga
Flotasiya
Quyuqlashtirish
Sоrbsion tanlab
eritish
Chiqindi
regeneratsiya
Boyitma
Zararsizlantirish
Oltinli eritma
Chiqindixonaga
Bo‘tana
Aylanma suv
Maydalash
Ruda
Oltinni eritmadan
cho’ktirish
Oltinsizlantirilgan
qatron
152
Do'stlaringiz bilan baham: |