Rangli va qora

7.2. - rasm.
a- konusli maydalash mashinasining ko’rinishi, b – jag’li 
maydalagi mashinasining tuzulishi 
Ikki bosqichli maydalashda ruda 20 mm , uch bosqichli maydalashda 6,0 mm 
o’lchamgaa maydalanadi. Maydalash jarayonidjan chiqqan mahsulot oltn yuzasini 
to’la ochish maqsadida yanchish jarayoniga yuboriladi. Yanchish ham maydalash 
kabi bir, ikki yoki uch bosqida amalga oshirilishi mumkin. Bosqichlar soni ruda 
tarkibidagi oltinni to’liq ochilishiga bog’liqdir. Yanchish jarayoni tegirmon deb 
а 
b 

---

154 
nomlanuvchi dastgohlarda amalga oshiriladi. Rudani quruq yoki g’o’l g’olatda 
(bo’tana shaklida) olib borish mumkin. Tegirmonlar yanchadigan usuliga qarab 
ho’l holatda o’zi yanchar, sharli (soqqali), sterjenli va b. turlarga bo’linadi.
O’zbekiton Respublikasining oltin saralash fabrikalari va oltin ajratib olish 
zavodlarida ko’pincha ikki bosqichli yanchish jarayoni qabul qilingan. 
Yanchishning birinchi bosqichida odatda o’zi yanchar tegirmonlar, ikkinchi 
bosqichida esa sharli tegirmonlar qo’llaniladi. Yanchish ho’l holatda olib boriladi. 
Tegirmonlardan chiqadigan yanchilgan mahsulot bo’tana shalida bo’ladi (7.3.-
rasm).
Yanchish jarayoni yanchish darajasi bilan belgilanadi. Yanchish darajdjasini 
aniqlovchi ko’rsatgich bu bo’tana tarkibidagi 0,074 mm sinfining miqdoridi. 
Yanchilgan mahsulotda 0,074 mm sinfining miqdori oltin ishlab chiqarish 
sanoatida 80-85 % kam bo’lmasiligi kerak. Bu ko’rsatgichda ruda tarkibida oltin 
zarralari deyarli to’liq ochiladi. 
Yanchish jarayonida belgilangan ko’rsatgichga qadar yanchilmay qolgan 
rudani to’liq yanchish maqsadida, tegirmonlarda chiqadigan mahsulot sinflanadi va 
yirik mahsulotlar qaytadan tegirmonlarga qaytariladi (7.4-rasm). Masalan 
Respublikamizadigi oltin saralash fabrikalarida yanchish jarayonining birinchi 
bosqichida tegirmon spiralli sinflagich, ikkinchi bosqichdagi tegirmonlar esa 
gidrosiklon deb nomlanuvchi sinflagichlar bilan birga ishlaydi (7.3-rasm).
Tegirmon yonidagi spiralli sinflagichlar yirik o’lchamli 1-3mm rudani kaytarib 
tegirmonga yuklaydi. Gidrosiklonda bo’tana “qum” va “sliv” (suyuk butana) deb 
nomlanuvchi mahsulotlarga ajratiladi. Qum kaytatadan yanchiladi, sliv esa keyingi 
jarayonlarga jo’natiladi. 
Yanchilgan ruda bo’tana shaklida boyitishga yoki gidrometallurgik qayta 
ishlash jarayonlariga yuboriladi.
Boyitish jarayonlarining aosiy maqsadi oltinga boy boyitmalar olishdir. Oltin 
rudalarni boyitishning kuyidagi usullari sanoatda keng tarqalgan: flotasion boyitish 
va gravitasion boyitish.
Boyitish jarayonlarining belgilovchi asosiy omillardan biri bu oltin 
zarrachalarnig yirikligi va zichligidir. Flotasion boyitish usuli asosan mayda va 
mayin oltin saqlovchi va sulfidli oltin saqlovchi rudalarni boyitishda qo’llaniladi.
Gravitasion usulda esa, oltin saqlovchi ruda tarkibidan yirik oltin ajratib 
olinadi. Respublikamizning ltin ajratib olish zavodlarida (GMZ-1, GMZ-2, GMZ-
3, Mardjonbulok oltin saralash fabrikasi) gravitasion boyitishning kuyidagi usullari 
qo’llaniladi:
- cho’ktirish (otsadka) mashinalarida yirik oltinni ajratib olish; 
- chktirish mashnasida olingan boyitmani konsentrasion stolda qayta tozalash. 
Cho’ktirish mashinalari odatda yanchish jarayoning birinchi bosqichida 
tegiromon bilan birgalikda ishaltiladi. Yirik oltinni cho’ktirish usulida ajratib 
olishing sxemasi 7.4.-rasmda ko’rsatilgan: 

---

155 
Sharli tegirmon 
O‘zi yanchar tegirmon 
Spiralli sinflagich bilan birga 
ishlaydigan tegirmon bloki 
Gidrosiklon bilan birga 
ishlaydigan tegirmon bloki 

---

156